Bizə yaxın olan qara dəliklər
Digər
07.05.2017
Farid Pardashunas
Belə bir cümlə vardır. "Dostları yaxın düşmənləri isə
onlardan daha yaxın tut”. Söhbət qara dəliklərdən gedəndə bu cümləni yaddan
çıxartmaq lazımdır. Qara dəliklər elə düşmənlərdəndir ki, onları çox uzaqda
saxlamaq lazımdır. Biz kosmosun elə bir sahələrindən danışırıq ki, oralarda
maddələr çox sıx yerləşiblər. Həmin sahələrdən çıxmaq üçün isə işıq sürətindən daha
tez hərəkət etmək lazımdır. Bildiyiniz kimi heçnə işıq sürətindən tez hərəkət
edə bilməz. Qara dəliyə yaxınlaşın və siz sonsuz kiçik nöqtə istiqamətində
spagetti kimi uzanıb məhv olacaqsınız. Hətda siz qara dəlikdən uzaq olsaz belə
zərər görəcəksiniz. Belə ki, qara dəlik öz enerjisini qravitasiyası hesabına
işıq illərindən belə ötürə bilir. Əgər bu cür enerji Günəş sisteminə yaxınlaşsa
o sözün əsl mənasında sistemdəki bütün planetlərdə xaos yaradacaq. Qara dəliyi
məhv etmək mümkün deyil. Edə biləcəyiniz tək şey onun buxarlanması üçün
milyardlarla il gözləmək ola bilər. Bu cür böyük təhlükə ilə qarşı-qarşıya gəlməmək
üçün ən azından qara dəliklərin harda yerləşdiklərini öyrənmək lazımdır. Bizə
yaxın olan qara dəliklər harda yerləşirlər?
Qara dəliklər iki növə bölünür. Superkütləli qara daliklər
hansılar ki, hər bir qalaktikanın mərkəzində olurlar və ulduz kütləli qara dəliklər
hansılar ki, supernova ulduzlarının (partlayış zamanı parlaqlığı kəskin artan
ulduzlar) partlayışı zamanı yaranırlar. Superkütləli qara dəliklər ilə hər şey
aydındır. Kainatdakı hər bir qalaktikanın mərkəzində bu cür qara dəlik
mövcuddur. Hətda Günəş sisteminin olduğu Süd yolu qalaktikasında bizdən 27.000
işıq ili uzaqlığında yerləşən belə bir qara dəlik var. Superkütləli qara dəliklər
bizim üçün heç bir təhlükə yaratmır. Lakin kiçik qara dəliklər böyük problemlər
yarada bilər. Belə ki, qara dəliklər radiasiya şüalandırmırlar və onlar gözə
görünmürlər. Buna görə də onları səmada görmək qeyri-mümkündür. Səmada qara dəliyin
olduğuna əmin olmaq üçün tək üsul ona yaxınlaşıb işığın əyilməsini görməkdir.
Lakin artıq dediyimiz kimi siz qara dəliyə yaxınlaşsaz məhv olacaqsınız.
Bizə yaxın olan məşhur qara dəliklərdən biri V616
Monocerotis-dir (başqa adla V616 Mon). O bizdən 3000 işıq ili uzaqlığında yerləşir
və 9-13 Günəş kütləsinə sahibdir. Biz bu haqda bilirik çünki o yarım Günəş kütləli
ulduz ilə binar sistemdə yerləşir. Yalnız qara dəlik onun binar qonşusunun yüksək
sürətlə fırlanmasına gətirib çıxarda bilər. Astronomlar həmin qara dəliyi
görmürlər. Lakin onlar onun orda yerləşdiyini hörülmüş qravitasiya rəqsi
hesabına bilirlər.
Növbəti bizə yaxın olan qara dəlik Cygnus X-1-dir. O bizdən
6000 işıq ili uzaqlığında yerləşir və kütlə baxımından Günəşdən 15 dəfə
ağırdır. Cygnus X-1 də binar sistemin bir hissəsdir. Reallıq ondan ibarətdr ki,
qara dəliklərin yalnız kiçik bir hssəsi binar sistemə daxildir. Qara dəliklərin
aşkar edilməsində bu bizim hələki yeganə üsulumuzdur. Çox güman ki, yaxınlıqda
daha çox qara dəliklər var hansıları ki, astronomlar hələki aşkar edə bilməyiblər.
Günəş sistemi artıq 4.5 milyard ildirki mövcuddur. Bu zaman ərzində planetlər
heç bir maneə olmadan mövcuddurlar. Hətda əgər qara dəlik Günəş sistemindən onlarla
işıq ili uzaqlığında keçsəydi belə o sistemdə xaos yaradacaqdı. Biz qara dəliklə
milyardlarla il ərzində qarşılaşmamışıq və çox güman ki, növbəti milyardlarla
il ərzində qarşılaşmayacağıq. Lakin biz buna necə əmin ola bilərik? Bəlkədə
yaxınlıqda bir qara dəlik mövcuddur. Biz bunu bilmirik. Bəlkədə bilməməyimiz elə
ən yaxşısıdır.
Linki kopyala
Həftənin xəbərləri
Whatsapp yaxın zamanda 2 yeni funksiyanı əldə edəcək
Qutusu açılmamış birinci nəsil iPhone modeli 15 Pro Max-dan təxminən 80 qat baha qiymətə satılıb!