"Web" sayt hazırlamaq üçün hansı biliklər lazımdır? "Web" layihə necə hazırlanır?
Elm & Texnologiya
07.05.2017
Farid Pardashunas
Rəqəmsal
İqtisadiyyatın başlanğıcı məhz internetin yaranması və ilk "web" saytların ortaya
çıxmasıdan yaranıb. Günümüzdə artıq milyonlarla internet səhifələri və "web" saytlar mövcuddur. Bu layihələri kommersiya məqsədli, informativ və
qeyri-kommersiya məqsədli olmaqla bir neçə kateqoriyaya bölmək olar. Məqsədindən
asılı olmayaraq bir "web" layihəni ərsəyə gətirmək üçün mütləq şəkildə development
(proqramlaşdırma) biliklərinə sahib olmaq lazımdır.
Bəs bir web layihəni necə ərsəyə gətirmək olar? Nələri bilmək yaxud öyrənmək sizə bu istiqamətdə kömək edə bilər?
İlkin
olaraq qeyd edək ki, hər hansı bir web sayt "CMS" modullar üzərində yaxud 0-dan
developerin günlərlə çəkən əməyi ilə ərsəyə gətirilə bilər. CMS (Content
Management System) adından da göründüyü kimi, məlumatın idarə olunması
sistemidir. Hazırda dünyada bir çox məşhur CMS-lər mövcuddur. Bunlara hamımızın
tanıdığı "Wordpress”, "Joomla”, "Prestashop”, "Drupal”, "ModX” və s kimi
platformaları misal göstərmək olar. Bu sistemlərin köməyilə çox sadə
kodlaşdırma biliklərinə sahib olmaqla "web” layihə yaratmaq
mümkündür. CMS modullar sizə işləmək üçün hazır panel təqdim edir, siz müəyyən "template” (Hazır sayt şablonları) yükləməklə, CMS modullar ilə işləyərək, çox
qısa zamanda öz saytınızı hazırlaya bilərsiniz. Şirkət səhifələri, xəbər
saytları və bir səhifəli digər saytların böyük əksəriyyəti CMS modullar əsasında
hazırlanır. Belə olan halda həm büdcəyə həm də əməyə qənaət etmiş olunur. Əlavə
olaraq qeyd edək ki, CMS modulların ən öndə gələni və dünyaca məşhuru
"Wordpress”dir. Dünyaca məşhur bəzi saytlar belə bu sistem üzərində hazırlanıb.
Amma "Wordpress”in pulsuz və biznes versiyalarını qarışdırmamaq məsləhətdir.
"Worpress” premium versiyada istifadəçilərinə yeni üstünlüklər və imkanlar təqdim
edir. Qısacası kontentin idarə olunması sistemləri adından da göründüyü kimi
özündə kontent daşıyan saytlarda daha
çox istifadə olunur. CMS modulların əksəriyyəti açıq qaynaq kodludur və
developerlərin əksəriyyəti bu sistemlərdə işləməyi deyil öz yazdıqları kodu
üstün tuturlar.
Gəldik əsas məsələyə bir "Web” layihəni hazırlamaq üçün "CMS” modullardan istifadə etmədən hansı biliklərə sahib olmaq lazımdır? Ümiyyətlə bir "web” sayt necə hazırlanır?
Bir "web”
saytı hazırlamaq haqqında danışırıqsa ilk öncə "front-end” və "back-end”anlayışlarını aydınlaşdırmalı və fərqləndirməliyik. "Front-end” – ara üzü
saytın istifadəçilər tərəfindən görülən hissəsidir, buraya saytın dizaynı və
istifadəçilər tərəfindən görülən istənilən hissəsi daxildir. Bir saytın
"Front-end” hissəsinin hazırlanması dizaynerin və "front-end” developerin əməyi
sayəsində baş verir. Dizayner, qrafik dizaynlarda saytın xəritəsinə hazırlayır
və "front-end” developer sözün həqiqi mənasında həmin dizaynları koda çevirir.
Bəs bir dizaynı koda çevirmək üçün "front-end” developerin bilməsi lazım olan
biliklər hansılardır? Bir "front-end” developerin heç nəyi bilməsə də öyrənməsi lazım olduğu iki əsas işarələmə dili varsa, bunlar "HTML və CSS”-dir. Bu sahədə
işi daha irəli daşıyan "Front-end”çilər isə "HTML, CSS” ilə yanaşı işin içinə "javascript, jQuery” proqramlaşdırma dillərini də qatırlar. Adı çəkilən işarələmə
və proqramlaşdırma dillərini necə öyrənə bilərik desəz, buraya daxil olub ətraflı
məlumat ala bilərsiniz.
İşin ən
ağır və vaxt aparan hissələrindən biri layihənin "Back-end”nin hazırlanmasıdır.”Back-end”
saytın alqoritmik ierarxiyasının inşasıdır. Hazır olmuş bir "Front-end”
materialında əməliyyatların icrası və funksiyaların çalışması üçün "Back-end”
kodlaşdırma lazımdır. "Back-end” kobud dildə desək aysberqin görünməyən tərəfidir.
Riyazi və məntiqi ardıcıllıqlara əsaslanan kodlaşdırma, funksiya və
alqoritmaların tərtibatı çox yüksək bilik və bacarıq tələb edir. Bəs "Back-end”
developmentlə məşğul olan proqramçılar hansı dillərdən istifadə edir? Ümumilikdə
dünyada kodlaşdırma üçün istafə olunan 20-dən çox proqramlaşdırma dili
mövcuddur. Bunlar arasında ən çox istifadə olunanları "Java”, "PHP”,”C#”, ‘’Ruby”,
"Phyton”, "Perl”, "javascript”, "C++”, "Swift” proqramlaşdırma dilləridir. Azərbaycanda
isə ən çox yayılan proqramlaşdırma dili "PHP”dir və developerlərin əksəriyyəti
bu dilə üstünlük verirlər. Qısacası proqramlaşdırma dili, bir developerin
komputerə bir əməliyyatı necə həyata keçirmək istədiyini rəqəmsal dildə başa
salmasını təmin edən xüsusi dildir. Bir "web” layihənin yaradılması üçün lazım
olan "PHP”, "DMBS MySQL” və Framework” istifadəsinin öyrənmək istəyirsinizsə buradan Azərbaycanda olan kursla tanış ola bilərsiniz. Əlavə olaraq qeyd edək
ki, "Framework” və "MVC” anlayışlarını da fərqləndirmək lazımdır.
"MVC” proqramlaşdırma dilinin obyekt yönümlü
funksiyalarının optimal istifadə olunması üçün düşünülmüş standartlaşdırılmış
strukturdur. "Framework” isə geniş istifadəyə verilmiş "MVC”-dir. "MVC” hər bir
proqramçı tərəfindən tərtib edilə bilər, bunun əksi "Framework”lar isə bir
proqramçı tərəfindən tərtib edilən və açıq paylaşılan, eyni zamanda daima
inkişaf etdirilən "MVC”dir.
Saytın
hazır olandan sonra "web" layihəni istifadəçilərə təqdim etmək üçün Domen,
Hostinq, Bulud Yaddaşları anlayışlarını bilmək vacibdir. Domen, qısacası saytın
ünvanı hesab edilir. ".com, .az, .net, və s” kimi domenlərdə illik haqq ödəməklə
saytınıza ünvan ala bilərsiniz. Yazdığınız kodların və məlumatların daima
istifaçilərə əl çatan olması və domendə yerləşdirilməsi üçün lazım olan servis
isə hostinq xidmətidir. Hostinqlər, iri həcmli yaddaş göstəricilərinə sahib
olan komputerlərdən (serverlərdən) alınan yerlərdir. Məsələn, siz hansısa hostinq
firmasından saytınızın məlumatlarını yerləşdirmək üçün yer ala bilərsiniz. Bəzən
bir server daxilində bir neçə hostinq olur. İri firmalarda isə server daxilində
hostinq sayı daha çox olur. Bunun üçün bəzi "web" sayt sahibləri Bulud yaddaşlardan
istifadə edərək özlərinə xüsusi serverlər alırlar. Belə olan halda saytın işləmə
sürəti və təhlükəsizliyi daha üst səviyyədə olur.
Haqqında danışdığımız bütün bu məlumatları 0-dan öyrənmək və
bir mütəxəssis kimi yetişmək istəsəniz, bu mövzuda da sizə faydamız dəyə bilər.
Azərbaycanda fəaliyyətə başlamış Qlobal Akademiya olan STEP IT Akademiyasının yeni proqramı elan olunub. "Web layihələrin yaradılması və dizaynı” proqramın
da yuxarıda haqqında danışdığımız bütün prosesslər tədris olunur. Kursu bitirməklə
siz qlobal diploma da sahib olacaqsınız və ən əsası bir peşə sahibinə çevriləcəksiniz.
Kursun proqramı ilə buradan ətraflı tanış ola bilərsiniz.
Kursu bitirdikdə nələri öyrənəcəksiniz:
Veb səhifələri HTML5/CCS3 + javascript texnologiyaları vasitəsi
ilə tərtib etməyi
CMS vasitəsi ilə sayt və portallar yaratmağı
CMS üçün theme yaratmağı
Saytı internetdə yerləşdirməyi
Saytın düzgün işləməsi üçün veb serverin əsas sazlanmasını həyata
keçirməyi
PHP/MySQL vasitəsi ilə veb layihələndirmə ilə məşqul olmağı
PHP/MySQL vasitəsi ilə veb tənzimləmək
Saytın axtarış sistemlərində irəlilədilməsi və SEO prinsiplərini
istifadə etməyi
Layihələrin promotion etmək üçün SEO-dan düzgün istifadə etməyi
javascript proqramlaşdırma dili və jQuery kitabxanasından
istifadə edərək proqramlaşdırmağı
Linki kopyala
Bənzər xəbərlər
Oxşar xəbərlər
Həftənin xəbərləri
