Yer kürəsinin cavabı bilinməyən 8 sirri
Digər
07.05.2017
Farid Pardashunas
Yer kürəsində su necə yaranıb?
Elmi araşdırmalara görə 4.5 milyard il bundan öncə Yer kürəsi
yaranan zaman o daşlıq ərazili səhraya bənzəyirdi. Lakin bizim planetdə su necə
yaranıb? Bir çox alimlərin fikrincə planetimizdə su 4 milyard il bundan öncə
asteroidlərin Yer kürəsi ilə toqquşmaları nəticəsində yaranıb. Həmin zaman
dövründə planetimizə bir çox buz asteroidlər düşüb. Nəticədə hidrosferin
yaranmasına start verilib. Təəssüflər olsun ki, həmin dövrdən bizi çox böyük
zaman ayırır. Buna görədə suyun bu cür yaranması haqqında sübutlar əldə etmək
demək olar ki, qeyri-mümkündür.
Yer kürəsinin nüvəsi nədir?
40-cı illərdə alimlər əmin idilər ki, Yer kürəsinin dərinlikləri
haqqında bütün məlumatlara sahibdirlər. Yer qabığının tərkibi ilə asteroidlərin
tərkibini qarşılaşdıranda tədqiqatçılara məlum oldu ki, planetin litosfer təbəqəsində
dəmir və nikel çatışmamazlığı mövcuddur. Beləliklə alimlər belə bir qənaətə gəldilər
ki, sözügedən elementlər Yer kürəsinin nüvəsində kifayət qədərdir. Lakin 50-ci
illərdə aparılmış qraviametrik hesablamalar nəticəsində məlum oldu ki, bu heçdə
belə deyil. Belə ki, araşdırmalara əsasən nüvə çox yüngül idi. Bu günki gündə
belə geofiziklər Yer kürəsinin mərkəzində nəyin yerləşdiyini fikirləşirlər.
Onları həmdə çətinliyə salan səbəb nüvədə axan qatı çuqun sayəsində Yer kürəsinin
maqnit sahəsinin dəyişməsidir.
Ay necə yaranıb?
Ayın yaranması haqqında ən məşhur nəzəriyyə Yer kürəsi ilə
digər planetin toqquşmasıdır. Alimlər hələki bu məsələ ilə bağlı yekun bir nəticəyə
gələ bilməyiblər. Belə ki, bəzi faktlar sözügedən nəzəriyyəyə tabe olmadığından
alimlər hələdə bu çətin sualın cavabını axtarmağa çalışırlar. Məsələn Ay-dan
götürülmüş nümunələrin kimyəvi tərkibləri Yer kürəsindəki nümunələr ilə o qədər
oxşardılar ki, sanki Ay nə vaxtsa Yer kürəsinin bir parçası olub kimi təəssürat
yaranır.
Yer kürəsində həyat
necə yaranıb?
Həyat Yer kürəsində yaranıb yoxsa o asteroidlərin sayəsində
bizim planetə daxil olub? Həyatın yaranması üçün vacib xüsusiyyətlərdən biri
olan amin turşuları asteroidlərin tərkibində aşkar edilmişdir. Nəticədə bir
çoxları ikinci nəzəriyyəyə öz diqqətlərini cəmləmişdilər. Lakin buna baxmayaraq
bioloqlar hələdə bilmirlər ki, bu elementlər ilk canlı orqanizmdə necə birləşiblər.
Təəssüflər ki, biz ilk mikrobların qalıqlarına sahib deyilik.
Planetdə oksigen necə yaranıb?
Bizlər öz varoluşumuzu sianobakteriyalara (Yer kürəsinin
atmosferini kəskin şəkildə dəyişmiş mikroskopik canlılar) borcluyuq. Təqribi
olaraq 2.4 milyard il bundan öncə onlar Yer kürəsinin atmosferini oksigen ilə zənginləşdirmişdilər.
Lakin növbəti 3 milyard il ərzində atmosferdə olan oksigen kəskin şəkildə dəyişmişdir.
Bu dəyişiklik oksigenin stabil hala gəlməsinə kimi getmişdir (541 milyon il
bundan öncə). Bütün bunlara baxmayaraq bir sual yaranır. Yer kürəsinin
atmosferində oksigenin yaranmasına təkcə həmin bakteriyalar təsir etmişdir
yoxsa digər şəraitlər də öz tövhəsini vermişdir? Oksigenli atmosferin yaranma səbəbini
öyrənmək Yer kürəsinin biosferinin təkamülü haqqında anlayışların genişlənməsi
üçün vacibdir.
Kembri partlayışının (Kembri dövrünün başlanğıcında
dünyadakı canlı müxtəlifliyində yaşanan ani artım) səbəbi nə idi?
Yer kürəsinin yaranmasından 4 milyard il sonra Kembri dövrü
zamanı mürəkkəb həyat formasının əmələ gəlməsi planetimizin tarixinin unikal
anlarından biridir. Məhz bu dövrdə ani olaraq beyinə, qan damarlarına, gözlərə
və ürəyə sahib canlılar əmələ gəlmişdir. Təkamülün bu mərhələsində həyat digər
zaman dövrlərinə nisbətən daha tez inkişaf etdi. Bəzi nəzəriyyələrə əsasən Kembri
partlayışının səbəbi atmosferdə olan oksigen miqdarının həmin dövrdə yüksək
olmasıdır. Lakin bu məsələdə digər ciddi nəzəriyyələr də var.
Tektonik proseslər necə başladı?
Geoloqlar hələdə bilmirlər ki, Yer kürəsində tektonik
proseslər necə başlayıb. Qədim geoloji aktivliyin izləri çoxdan silinmişdir.
Yalnız nadir zirkon mineralları (bu minerallar Yer kürəsində hələ 4.4 milyard
il bundan öncə yaranıblar) ilk kontinental cinsin nümayəndələri kimi qalıblar.
Zəlzələləri öncədən aşkar etmək mümkündürmü?
Hal-hazırda zəlzələlərin öncədən proqnoz edilmə üsulları müəyyən
vaxt intervalında təbii fəlakətin olma ehtimalını aşkar edə bilir. Zəlzələnin ən
irimiqyaslı öncədən aşkar etmə cəhdi 12 illik vaxt intervalı göstərərək səhv nəticə
vermişdir. Zəlzələlərin öncədən aşkar edilməsində ən böyük problem təbii fəlakətin
başlanğıcına və sonuna səbəb olan faktorlar haqqında anlayışın olmamasıdır.
Linki kopyala
Həftənin xəbərləri
Whatsapp yaxın zamanda 2 yeni funksiyanı əldə edəcək
Qutusu açılmamış birinci nəsil iPhone modeli 15 Pro Max-dan təxminən 80 qat baha qiymətə satılıb!