Texnologiya sahəsində doğru bilib inandığımız miflər

Keçmişdə bir çox birliyin dini rituallarında tanrılara bir insan qurban etdiyini eşidəndə təəcüblənirik. Bu hərəkət bizə məntiqli gəlmir. Belə bir ritualın ortaya çıxmasının səbəbi, insanların qanın əhəmiyyətli bir şey olduğunu kəşf etməsi və bu əhəmiyyətli şeyi tanrılara həsr etmək istəməsi ola bilər.

Bunun işə yarayacağı düşüncəsi isə böyük ehtimalla, belə bir hərəkət edildiyində istənilən şeyin təsadüfən reallaşmasıdır. Yəni, tanrılar üçün qurban edilən ilk insanın ardından gələn bərəkətli bir məhsul dövrü insanların bu inanca bağlanmasına səbəb olmuş ola bilər.

İnsanlar tez-tez haqqında çox məlumat sahibi olmadıqları mövzularda, bu tərz inanclar inkişaf etdirir. Gələcək cəmiyyətlərin da bizə baxıb niyə o, cür davrandığımızı anlaya bilmədiyi bir çox vəziyyət olacaq. Bunlardan ən barizi də texnologiya ilə qurduğumuz əlaqəyə daxil etdiyimiz batil inanclarımızdır.

 Konsol kasetinə üfürmək.

80-ci  və 90-cı illərdə uşaq olanların biləcəyi kimi, oyun konsoluna taxdığımız kasetlər işləmədiyindən bu kasetləri üfürmək lazım olduğunu düşünürdük. Çünki tam olaraq necə çalışdığını bilmədiyimiz bir sistemi (oyun konsolu), bildiyimiz bir şeylə (toz) ilə açıqlamağa çalışardıq. Kasetin işləməməsinin başlıca səbəbinin tozlanmış olması olduğunu düşünərək kasetin içinə doğru üfürərdik.

Ancaq ümumiyyətlə kasetin çalışmamasının səbəbinin pinlerin oynaması, paslanma, diqqətsiz istifadədən ötəri cihazın zərər görməsi kimi bir vəziyyət olduğunu bilsək bəlkə də kasetin içinə üflürmək üçün bu qədər həvəsli olmazdıq. Nəfəsimizin buxarı böyük ehtimalla kasetin və konsolun paslanmasına və ömrünün qısalmasına səbəb olurdu.

Bu batil inanclar indiki vaxtda də davam edir. Bu gün də ağıllı telefonlar istifadə edərkən, qulaqdan dolma bir çox məlumatı öz inanclarımız istiqamətində, sorğulamadan tətbiq edirik. Məsələn, az qala hər ağıllı telefon sahibi  kimi nizamlı olaraq telefondakı açıq tətbiqləri bağlayırık. İlk ağıllı telefon aldığınız dövrü düşünsəniz, bəzilərinin sizə bunu tez-tez etməniz lazım olduğunu söylədiyini xatırlaya bilərsiniz. Bəlkə siz də başqalarına bunu məsləhət görmüsüz.

Ancaq edilən testlərlə də sübut edildiyi kimi, arxa plandakı tətbiqləri bağlamanın, telefonun sürətinə heç bir təsiri olmur. Əməliyyat sistemi onsuz da istifadə etmədiyiniz proqramları qəbul edib onların telefonu yavaşlatmasına mane törədir. Arxa planda açıq dayanır kimi görünsə də tətbiqi təkrar açdığınızda bəzi tətbiqlərin başdan yükləndiyini görə bilərsiniz. Bu da əməliyyat sisteminin o tətbiqi dayandırıb sistemin yavaşlamasına icazə vermədiyi mənasına gəlir.

Yenə də bunu etməyə davam edirik çünki o tətbiq ekranındakı təmizlik, boşluq hissi bizə özümüzü yaxşı hiss etdirir. Bu və bu tərz bir çox batil texnologiya inancı, Cenevrə İncəsənət və Dizayn Məktəbi professoru Nikola Nova-nın digital kitabı Gərip Rituallarda (Curious Rituals) açıqlanıb. Texnologiya və antropoloji arasındakı əlaqələr üzərinə çalışan Nova, indiki vaxtda texnoloji cihazlarla qurduğumuz münasibətlərin, keçmişdəki davranışlarımızla bənzərlik göstərdiyini söyləyir.

Nova-ya görə, bu anda ağıllı telefonları istifadə etdiyimiz hərəkətlər, keçmişdə ev telefonlarını və televiziya pultunu istifadə edərkən ya da siqaret paketini tutarkən etdiyimiz hərəkətlərə bənzəyir. Hər yeni texnologiyada “inqilab” sözünü istifadəsini çox sevsək də Nova əslində heç bir zaman o dərəcə köklü bir dəyişmə olmadığını, yalnız köhnə vərdişlərin yeni texnologiyaya köçürüldüyünü söyləyir.

Nikola Nova-nın mövzu ilə əlaqədar hazırladığı qısa film, yaxın gələcəkdə texnologiyayla quracağımız əlaqəni və gələcək nəsillərin anlamaqda çətinlik çəkəcəyi hərəkətlərimizi bizə göstərir.