Hələ doğulmamış uşağın zəkasını və gələcəkdəki sağlamlığını öncədən söyləyən startap

Bu barədə Technology View saytı xəbər verib. Günümüzdə süni mayalanmaya üstünlük verən cütlüklər embrionlarda hansısa ağır irsi xəstəliyin olub-olmamasını genetiklərdən soruşa bilərlər. Bu, DNT testlərinin kombinasiyası və kompüter modelləşdirilməsinin vasitəsilə mümkün olub. Gemetik məlumatlar böyük qrup əhalidən yığılıb və indi yüksək dəqiqliklə genetik qanunauyğunluqları təyin etmək, irsi xəstəliklərin yaranma risklərinin səviyyəsini öncədən söyləmək olar. Əgər əvvəllər həkimlər yalnız bir gen vasitəsilə yaranan xəstəliyi öncədən təyin edə bilirdilərsə, indi onlar bir neçə gen vasitəsilə yaranan xəstəlikləri öncədən təyin edə bilirlər. Bu cür analizi etmiş cütlük öncədən qərar verə biləcək ki, həmin uşağı gələcəkdə müəyyən xəstəliklərə qurban verməyə dəyərmi, yoxsa həmin embrionu olduğu kimi saxlamaq ən yaxşısıdır.

Genomic Prediction adlı startap məhz bu sahədə fəaliyyət göstərir. Bu startap Silikon Vadisində fəaliyyət göstərir. Bu sahədə inqilabi nəticələr, Biobank layihəsi vasitəsilə 500.000 britaniyalıdan yığılmış DNT nümunələri sayəsində əldə olunub. Genlərin necə çalışması anlayışı özü-özlüyündə tamamilə dəyişib. Bəzən yüzlərlər gendə ilk baxışdan cüzi görünən kiçik dəyişiklik ciddi nəticələrə gətirib çıxara bilər. Bu, nəinki hansı genetik kombinasiyaların müxtəlif xətsəliklərə gətirib çıxaracağını, həmdə insanın gələcəkdə hansı qida düşkünlüyünə sahib olacağını təyin etməyə yardımçı oldu. Startapın təsisçilərindən biri olan Stephen Hsu artıq uzun illərdir ki, yüksək intellektuallı insanın yaradılması üçün süni genetik seçimi təbliğ edir. 2014-cü ildən bəri apardığı tədqiqatda o, DNT analizin, uşağın ağıl bacarıqlarını təyin edərək süni mayalanma üçün nəzərdə tutulmuş digər embrionlardan fərqli olaraq IQ-sü 15 səviyyə daha yuxarı olan embrionun aşkar edilməsi barəsində tam şəkildə məlumat verib.

Stephen Hsu-nun fikrincə texnologiyaların növbəti inkişafı sayəsində hələ doğulmamış uşağın boyunun 3-4 santimetrə qədər, onun bacarıqlarını və hətta xarakterini tam dəqiqliklə təyin etmək mümkün olacaq. Artıq indidən uşağın karlikliyini və 70 xaldan aşağı IQ səviyyəsini təyin etmək mümkündür. Lakin qeyd etmək lazımdır ki, insanın inkişafına onun həyat tərzi və mühiti genetikadan heç də az təsir etmir. Buna görə də alimlər sadəcə olaraq uşağın 2 metr boya sahib olacağını söyləyə bilirlər. Bu o demək deyil ki, o, gələcəkdə basketbol üzrə dünya çempionu olacaq. Təbii ki, çox nadir hallarda yaranan xəstəlikləri öncədən təyin etmək üçün yetəri dərəcədə məlumatlar yoxdur. Bununla yanaşı varolan DNT bazası asiyalılar və afrikalılar üçün tamamilə faydasız ola bilər. Belə ki, onların DNT ardıcıllıqları Şimali Avropa sakinlərindən tamamilə fərqlənir.

Lakin bu problem çox asanlıqla aradan qaldırıla bilər. Sadəcə olaraq Afrika və Asiya sakinlərinin çoxlu sayda genetik məlumat bazalarını yaratmaq laızmdır. Ən böyük məsələ etik normalar ilə bağlıdır. Sözügedən startapın aparıcı alimlərindən olan Nathan Treff bununla bağlı bu cür fikir bildirib: “Əgər mənim valideynlərim embrion seçimi imkanına sahib olsaydılar, onda mən burda olmazdım. Çünki o halda bizim testimiz mənim irsi xəstəliyə yönümlü olduğumu göstərəcəkdi. Mən 1-ci növ şəkər xəstəliyinə sahibəm”. Lakin şəkər xəstəliyindən başqa Treff həmdə ciddi elmi nəşrlərdə 90-a yaxın məqalələrə və diaqnostik texnologiyalar sahəsində mükafatlara sahibdir. Kim bilir bəlkə də valideynlər, gələcəkdə böyük musiqiçi, alim və ya rəssam ola biləcək nəzəri embrionlardan vaz keçərək öz gələcək övladlarını boy və göz rənglərinə görə seçərək, dünyanı neçə-neçə dahi insanlardan məhrum edəcəklər.