ABŞ Senatı NASA-nın Ay proqramının büdcəsini genişləndirmək istəyir

     ABŞ Senatı NASA-nın 2026-cı il üçün büdcəsinə dair qanun layihəsini təsdiqləyib. Bu layihə “Artemis” Ay proqramına əlavə 10 milyard dollar maliyyə ayrılmasını nəzərdə tutur. Bu qərar Donald Trump administrasiyasının planlarına ziddir. Administrasiya NASA-nın büdcəsinin 25% azaldılaraq 25 milyard dollardan 18.8 milyard dollara endirilməsini təklif etmişdi. Yeni maliyyələşdirmə Boeing və Northrop Grumman kimi ənənəvi podratçıları dəstəkləyəcək, lakin SpaceX şirkəti üçün vəziyyəti çətinləşdirə bilər, çünki o, daha az maliyyə alacaq. İndi hər şey prezident Donald Trump-ın bu yeni büdcə sənədini imzalayıb-imzalamayacağından və ya ona veto qoyub-qoymayacağından asılıdır. May ayında - Donald Trump və Elon Musk arasında qarşıdurmadan əvvəl - Ağ Ev Gateway Ay stansiyası layihəsinin bağlanmasını və “Artemis” proqramının üçüncü missiyadan sonra dayandırılmasını təklif etmişdi.

     “Artemis-3” əsas mərhələ hesab olunur. Bu missiya amerikalı astronavtları Aya çatdırmalı və ABŞ-ın yeni kosmik yarışda texnoloji üstünlüyünü nümayiş etdirməlidir. Əgər proqramın sonrakı mərhələləri ləğv olunsa, gələcək missiyalar üçün nəzərdə tutulan Gateway stansiyası mənasını itirərdi. Lakin ABŞ Senatı indi fərqli bir yol təklif edir - Ay proqramını sadəcə qoruyub saxlamaq deyil, onu gücləndirmək də nəzərdə tutulur. Əlavə vəsaitin əsas hissəsi NASA-nın ənənəvi podratçılarının - Boeing, Aerojet Rocketdyne (L3Harris) və Northrop Grumman - dəstəklənməsinə yönəldiləcək ki, bu da faktiki olaraq Elon Musk-ın SpaceX şirkətini əhəmiyyətli maliyyədən məhrum edir. Ayrılmış ümumi vəsaitin 4.1 milyard dolları “Artemis 4” və “Artemis 5” missiyaları üçün iki Space Launch System (SLS) raketinin istehsalına sərf olunacaq. 2.6 milyard dollar isə Trump administrasiyasının bu layihəni dayandırmaq planlarına baxmayaraq, Gateway stansiyasının tikintisinin tamamlanmasına ayrılacaq.

     Ümumilikdə SLS raketinin hazırlanması və istehsalına 24 milyard dollar sərf edilib. Əvvəllər Elon Musk və Trump administrasiyası birlikdə “Artemis” proqramını tənqid edir, SLS raketini çox baha başa gələn və səmərəsiz birdəfəlik sistem adlandırırdılar. Musk bunun əvəzinə çoxistifadəli Starship raketlərinin tətbiqini təklif edirdi. Lakin Musk ilə Trump arasında baş vermiş açıq qarşıdurmadan sonra SpaceX-in dövlət maliyyələşdirilməsindən məhrum ediləcəyi ilə bağlı təhdidlər ortaya çıxdı. Bu, şirkətin administrasiya ilə gələcək əməkdaşlığını çətinləşdirə və alternativ kosmik layihələrin taleyini sual altına qoya bilər. Üstəlik, Elon Musk-ın NASA rəhbəri vəzifəsinə təklif etdiyi namizəd - milyarder sahibkar Jared Isaacman - ilkin razılaşdırmalardan sonra Trump administrasiyası tərəfindən qəfil geri çəkilib. Ağ Ev bu qərarın səbəblərini izah etməyib.

     Buna baxmayaraq, SpaceX yenə də Beynəlxalq Kosmik Stansiyanın (BKS) orbitdən çıxarılması üçün nəzərdə tutulmuş kosmik gəminin hazırlanmasına 325 milyon dollar alacaq. Bu layihə üzrə ümumi qrant məbləği 843 milyon dollardır. Bundan əlavə, şirkət dolayı yolla NASA-nın pilotlu kosmik proqramlarına - o cümlədən BKS-nın istismarına - ayrılmış 1.25 milyard dollardan da faydalanacaq. Əlavə olaraq, Marsla rabitə üçün nəzərdə tutulmuş yeni aparat - Mars Telecommunications Orbiter - layihəsi üçün 700 milyon dollar ayrılıb. Əgər Donald Trump bu qanun layihəsini imzalasa, bu, ənənəvi aerokosmik şirkətlərin mövqeyini gücləndirəcək və NASA-nın əsas layihələrinin maliyyələşməsini təmin edəcək. Lakin bu addım eyni zamanda köhnəlmiş və bahalı SLS texnologiyasını tənqid etməyə davam edən Elon Musk ilə gərgin münasibətləri daha da dərinləşdirə bilər. İndi hər şey prezidentin qərarından asılıdır. O, ya Senatın təklifini qəbul edəcək, ya da NASA-nın büdcəsinin azaldılması kursunu davam etdirərək vetosunu qoyacaq.