Amerikalıların Aya çinlilərdən daha ayaq basmaları üçün "Plan B"yə ehtiyacları var

     ABŞ-ın Aya ilk enişi həyata keçirə bilməsi üçün “Plan B”yə ehtiyacı var - bunu sahə mütəxəssisləri bildirirlər. Çin 2030-cu ilə qədər ilk astronavt ekipajını Ayın səthinə endirməyi və resurslarla zəngin cənub qütbündə baza qurmağı planlaşdırır. Bu bölgə daimi günəş işığına, su buzuna çıxışa və Yer kürəsindən kənardakı ən qiymətli ərazilər üzərində nəzarətə imkan verir. Mütəxəssislərin fikrincə, Çin bu məqsədə çatacaq, lakin ABŞ-ın uğuru barədə ciddi şübhələr var. Ekspertlər SpaceX və Blue Origin şirkətlərinin Ay eniş modulları layihələrini qısa zamanda reallaşdırmağın mümkün olmadığı qənaətindədirlər, çünki hər iki şirkət Ay səthinə çıxışı təmin etmək üçün əsas element kimi orbitdə yanacaq doldurma sistemlərinə güvənir. Bundan əlavə, onların missiya proqramlarına hələ praktikada sınaqdan keçirilməmiş texnologiyalar və həllər daxildir.

     Uzaq perspektivdə bu texnologiyalar öz nəticəsini verə bilər, amma 2030-cu ilə qədər qətiyyən yox. Tarix göstərir ki, sadəcə uğura ümid bəsləmək strategiya deyil. Yaxın keçmişdə ABŞ hökuməti həm kosmosa çıxış, həm də orbit xidmətləri üçün paralel proqramları təsdiqləmişdi - məsələn, Hərbi Hava Qüvvələrinin yeni daşıyıcı raketlər yaratmaq üçün EELV proqramı və NASA-nın Beynəlxalq Kosmik Stansiyaya kommersiya yükləri çatdırmaq proqramı kimi. Eyni məntiq Ay səthinə çıxış məsələsinə də tətbiq edilməlidir. ABŞ-a hökumət tərəfindən idarə olunan alternativ bir “Plan B” lazımdır ki, amerikalı astronavtlar Çin astronavtlarından əvvəl Aya enə bilsinlər. “Plan B” yanacaqla işləmə üzrə sınaqdan keçmiş texnologiyalardan və uçuş təcrübəsindən miras qalmış alt sistemlərdən istifadəni nəzərdə tutur. Bu sistemlər vahid layihə çərçivəsində hazırlanmalıdır - məsələn, Lockheed Martin şirkətinin yanaşmasında olduğu kimi.

     Belə bir model Orion kosmik gəmisilə və Aerojet Rocketdyne mühərrik sistemləri ilə (yəni keçmiş “Shuttle” proqramına istinadən) 100% uyğunluğu təmin etməlidir. Keçmişdə bu yanaşma özünü doğruldub - Apollo ay modulunun sıfırdan cəmi 6 ilə hazırlanmasında məhz belə strategiya tətbiq olunmuşdu. Müasir texnologiyalar və mövcud təcrübə sayəsində iki nəfərlik işlək eniş modulu 2029-cu ilə qədər istismara verilə bilər. Yeni ay modulunun etibarlı, sertifikatlaşdırılmış və əsas texniki tələblərə tam uyğun olması vacibdir. Əsas şərtlərdən biri - artıq mövcud və uğurlu şəkildə sınaqdan keçmiş sistemlərdən və aparat təminatından istifadədir. Yəni, yeni ixtira və texnologiyalara ehtiyac olmayacaq. Bu modul sayəsində iki astronavt Ay səthində qısa müddətə - 24-dən 48 saata qədər qala biləcək və gələcək bazanın qurulacağı ərazidə simvolik şəkildə “yer tutacaqlar”.

     Belə bir modulun köməyi ilə 2030-cu ilə qədər ən azı iki Ay enişinin həyata keçirilməsi planlaşdırılır. Birinci missiya əvvəlcədən sınaqdan keçirilmiş ekvator bölgəsinə eniş üçün nəzərdə tutulur - bu, qütb ərazilərinə nisbətən xeyli təhlükəsiz sayılır. İkinci missiya isə Ayın cənub qütbü yaxınlığında reallaşdırılmalıdır. Ekspertlər başa düşürlər ki, tənqidçilər bu təşəbbüsü “təkrarlanma” adlandıracaqlar. Amma bu, belə deyil - bu, strateji sığortadır. Əlavə eniş proqramının dəyəri - bir neçə milyard dollar - Ayın yenidən ziyarətinin geosiyasi və iqtisadi əhəmiyyəti ilə müqayisədə olduqca kiçik məbləğdir. Bu sahədə liderlik Ay resurslarından istifadə, naviqasiya marşrutlarının idarə edilməsi və Ayın, Marsın və onlardan kənar kosmosun mənimsənilməsi üçün beynəlxalq qaydaların kim tərəfindən müəyyən ediləcəyini göstərəcək.

     Bu liderliyin itirilməsi isə onilliklər boyu hiss olunacaq. Zamanla ayaqlaşmaq üçün NASA xüsusi bir proqram ofisi yaratmalıdır - “hər şey cəbhə üçün, hər şey qələbə üçün” prinsipi ilə fəaliyyət göstərən, birbaşa agentliyin rəhbərinə tabe olan qurum. Bu ofis sürətli satınalmalar üçün səlahiyyətlərdən istifadə etməli və perspektivli komponentlərin tətbiqinə elə indi başlamalıdır. Konqres 2030-cu il üçün ehtiyat fondunun yaradılmasını təsdiqləməli və açıq şəkildə bildirməlidir ki, bu yarışda ikinci yer qəbuledilməzdir, uğursuzluq isə seçim deyil. Söhbət SpaceX və Blue Origin arasında seçimdən getmir. Bu, əminliklə risk arasında, ABŞ liderliyi ilə güzəşt arasında bir seçimdir. Amerikalı ekspertlərin fikrincə, hələ də birinci olmaq mümkündür - amma yalnız bu gün qətiyyətlə hərəkət edilərsə. Kosmosda, eləcə də tarixdə, birincilik gücdür və güc eyni zamanda hakimiyyətdir.