Avstraliya gəmisində qravitasiya əsaslı naviqasiya texnologiyası test edilib

     Kvant texnologiyaları sahəsində aparıcı təmsilçi olan Q-CTRL şirkəti Avstraliya Kral Hərbi Dəniz Qüvvələri ilə birlikdə “MV Sycamore” gəmisində kvant qravimetri əsasında işləyən naviqasiya sistemini uğurla sınaqdan keçirib. Bu texnologiya dənizdə naviqasiyanın prinsiplərini tamamilə dəyişə və GPS əlçatan olmadıqda və ya pozulduqda etibarlı alternativ təmin edə bilər. Şirkətin istifadə etdiyi kvant qravimetri Yer kürəsinin cazibə sahəsindəki ən kiçik dəyişiklikləri belə izləyə bilir. Bu məlumatlar əsasında naviqasiya kompüteri müşahidə olunan mənzərəni əvvəlcədən tərtib edilmiş cazibə xəritələri ilə müqayisə edir və gəminin yerini dəqiq müəyyənləşdirir. Bu sistem insanın relyefə əsasən məkan oriyentasiyasına bənzər şəkildə işləyir - lakin daha yüksək dəqiqliklə və xarici təsirlərə qarşı daha dayanıqlı şəkildə. Ən önəmlisi isə odur ki, bu sistem peyk siqnalına ehtiyac duymur.

     GPS-ə etibarlı alternativin mövcudluğu xüsusilə bu günlərdə çox vacibdir, çünki naviqasiya siqnallarının saxtalaşdırılması və ya boğulması cəhdləri getdikcə daha tez-tez baş verir. Son ən böyük hadisə 23 iyunda yaşanıb: saxta GPS siqnalları səbəbilə naviqasiya sistemindəki nasazlıqlar Fars körfəzi bölgəsində kommersiya gəmilərinin ciddi çətinliklərlə üzləşməsinə səbəb olub. Mülki aviasiya, dəniz logistikası və hətta hərbi əməliyyatlarda bu cür problemlər qorxulu bir müntəzəmliklə təkrarlanır. Yalnız ABŞ üçün qısamüddətli GPS kəsintilərinin yaratdığı gündəlik iqtisadi itkilər milyardlarla dollar səviyyəsində qiymətləndirilir. Bu səbəbdən peyklərdən asılı olmayan texnologiyalara maraq kəskin şəkildə artıb. Daha əvvəl kvant sensorları laboratoriyadan kənarda praktik istifadəyə yararsız sayılırdı - çox həssas və qeyri-sabit idilər. Lakin Q-CTRL bu məhdudiyyəti aradan qaldıra bilib.

     O, mürəkkəb real şəraitdə kvant sensorlarının sabit işləməsini təmin edən ağıllı proqram təminatının hazırlanmasına fokuslanıb. 144 saatlıq dəniz sınaqları zamanı qravimetr tamamilə avtonom şəkildə, insan müdaxiləsi olmadan fəaliyyət göstərib. Bu, sistemi xüsusilə hərbi təyinatlı vəzifələr üçün cəlbedici edir, çünki belə sahələrdə sabitlik və etibarlılıq həyati əhəmiyyət daşıyır. Quraşdırılmış avadanlığın rekord səviyyədə səmərəliliyi və enerji qənaətliliyi də vurğulanıb. Qravimetr server rəfində yerləşdirilib, “platformasız” konfiqurasiyada işləyir və cəmi 180 vatt enerji sərf edir - bu, standart tost aparatından belə azdır. Bununla yanaşı, o, güclü gəmi mühərriki vibrasiyası və dənizdə hərəkət şəraitində belə işləyə bilir, bu isə əvvəllər demək olar ki, mümkün hesab olunmurdu. Bu texnologiya yeni nəsil avtonom naviqasiya sistemlərinin yaradılmasına yol açır - elə sistemlər ki, güclü müdaxilə, radioelektron mübarizə və ya GPS-in texniki və ya siyasi səbəblərlə əlçatan olmadığı bölgələrdə belə işləyə biləcək.

     Bundan əlavə, qravimetrik naviqasiya mülki sahədə də faydalı ola bilər - məsələn, qütb bölgələrində, yeraltı məkanda və ya okean dibinin tədqiqində, harada ki ənənəvi üsullar effektivliyini itirir. Kvant qravimetrinin hazırlanması milli təhlükəsizlik strategiyası çərçivəsində xüsusi prioritet statusu alıb və Avstraliya Müdafiə Nazirliyi tərəfindən maliyyələşdirilir. Cəmi 14 ay ərzində Q-CTRL mühəndisləri kvant sensorunu yalnız hazırlamaqla kifayətlənməyib, onu real şəraitdə tətbiq etməyə də nail olublar və bu sahədə digər ölkələrin rəqiblərini geridə qoyublar. Bu uğur, səs-küyü azaltmaq, siqnalı bərpa etmək və xarici təsirləri kompensasiya etmək imkanına malik olan unikal proqram təminatı paketi sayəsində mümkün olub. Mütəxəssislər kvant sensorları bazarında sürətli artım proqnozlaşdırırlar - Boston Consulting Group-un məlumatına görə, bu bazarın həcmi artıq 2030-cu ilə qədər 3.3-5 milyard dollara çata bilər. GPS ilə bağlı hadisələrin sayı artmaqda davam etdiyindən, etibarlı alternativ həllərə ehtiyac da getdikcə daha da güclənir.