Çin raketlərin ən effektiv təyini texnologiyasını hazırlayıb

     Çinli alimlər, mövcud texnologiyalardan 20 000 dəfə daha sürətli obyekt aşkar edə bildiyini iddia etdikləri unikal infraqırmızı sensor təqdim ediblər. Bu yenilik, iddialara görə, iddialı ABŞ layihəsi olan “Qızıl qübbə”ni xeyli üstələyir və müşahidə sistemləri ilə raket əleyhinə müdafiə sahəsinə radikal dəyişiklik gətirə bilər. Yeni texnologiyanın əsasını biomimetika təşkil edir: cihaz, uzaq məsafələrdən istilik şüalanmasını hiss edə bilən qızılböcəyin hiss orqanlarından ilhamlanaraq yaradılıb. Bu inkişaf Çin Elmlər Akademiyasının Şanxay Texniki Fizika İnstitutu ilə Tunçji Universitetinin əməkdaşlığı çərçivəsində aparılıb. Layihənin əsas məqsədi güclü tüstü, toz, duman və digər maneələr şəraitində effektiv işləyə bilən ultrasürətli infraqırmızı sensor yaratmaq olub - yəni adi optik və ya radiolokasiya sistemlərinin uğursuzluğa uğradığı şəraitdə.

     Əldə olunan nəticə təsiredicidir. Sensor yalnız misilsiz reaksiya sürəti nümayiş etdirmir, həm də ən kiçik istilik dəyişikliklərini yüksək dəqiqliklə ayırd etmək qabiliyyətinə malikdir. Bu cihazın ideyası qızılböcəyinin müşahidələrindən yaranıb. Həmin böcək, xüsusi həssas orqanı sayəsində meşə yanğınlarının yaydığı istilik şüalanmasını onlarla kilometr uzaqlıqdan hiss edə bilir. Bu orqan passiv infraqırmızı aşkarlama prinsipinə əsaslanır və böcəyə çoxalmaq üçün isti əraziləri tapmağa kömək edir. Çinli mühəndislər bu mexanizmi elektron şəkildə təqlid etməyə qərar veriblər və bunun üçün yeni materialların birləşməsindən istifadə ediblər. Əsas komponentlərdən biri infraqırmızı diapazonda yüksək udma qabiliyyətinə malik olan palladium diselenid (PdSe2), digəri isə reseptor aktivliyini imitasiya edən üzvi yarımkeçirici olan pentatsendir.

     Yaradılmış sensor orta infraqırmızı diapazonda işləyir ki, bu da hərbi və sənaye sahələrində tətbiqi baxımından xüsusilə vacibdir. Simulyasiya olunmuş meşə yanğınları şəraitində, temperaturu 927 dərəcə Selsiyə qədər çatan sınaqlar zamanı cihaz alovun hərəkətini izləməkdə 95% dəqiqlik göstərib. Bu o deməkdir ki, sensor müxtəlif vəziyyətlərdə istifadə oluna bilər: gecə görmə sistemlərindən və yanğın monitorinqindən tutmuş, sıx tüstü və zəif görmə şəraitində raket buraxılışlarının müşahidəsinə qədər. Paralel aparılan başqa bir tədqiqatda eyni komanda qara fosfor və indium seleniddən (BP/InSe) ibarət olan ikinci bir cihaz hazırlayıb. Bu cihaz cəmi 0.5 mikro saniyə gecikməyə malik ultrasürətli foton yaddaşı ilə seçilir. Bu texnologiya yalnız istilik anomaliyalarını ani şəkildə qeydə almağa deyil, həm də onların strukturunu rəqəmsal formada saxlayaraq sonrakı analiz üçün imkan yaradır.

     Yeni sensor infraqırmızı obyektin 17-yə qədər əsas nöqtəsini dəqiq tanıya və yadda saxlaya bilir ki, bu da hazırda bazarda mövcud olan sistemlərdən qat-qat daha dəqiq və operativ informasiya təqdim edir. Müəlliflərin fikrincə, bu cür sensorlar gələcəkdə perspektivli hava hücumundan müdafiə sistemlərinin, yerüstü və peyk izləmə texnologiyalarının, eləcə də pilotsuz uçuş aparatları, avtonom raketlər və rels silahları üçün yüksək dəqiqlikli naviqasiya sistemlərinin əsasını təşkil edə bilər. Əgər bu cihaz hərbi sistemlərə - məsələn, Çin istehsalı HQ-17AE hava hücumundan müdafiə sisteminə - uyğunlaşdırılarsa, o zaman hədəfləri hətta qum fırtınası və ya gecə döyüşləri şəraitində də ələ keçirmək mümkün olacaq.

     Həmçinin bu texnologiyanın yeni nəsil təyyarədaşıyan gəmilər və freqatlar da daxil olmaqla dəniz platformalarına inteqrasiyası da nəzərdən keçirilir. Çin istehsalı olan bu texnologiya, Trump-ın təşəbbüsü ilə başladılan “Qızıl Qübbə” raket əleyhinə müdafiə proqramının imkanlarını əhəmiyyətli dərəcədə üstələyir. “Qızıl Qübbə” layihəsi raket buraxılışlarını izləmək üçün infraqırmızı sensorlarla təchiz olunmuş peyklər şəbəkəsinin yaradılmasını nəzərdə tutur. Lakin ABŞ sistemlərinin əsasında hələ də ənənəvi silisium fotodetektorları dayanır ki, onların həssaslığı və sürəti, biomimetika və ikitərəfli materiallar əsasında hazırlanmış yeni Çin sensorları ilə müqayisədə çox aşağıdır.

     Nature Communications və Light: Science & Applications jurnallarında dərc olunmuş tədqiqatlar göstərir ki, sensorların, yaddaşın və hesablama imkanlarının bir çipdə birləşdirilməsi məlumatların emalında gecikməni kəskin şəkildə azaldır, enerji sərfiyyatını aşağı salır və real vaxt rejimində tam funksional işi mümkün edir. Bu xüsusilə pilotsuz platformalar, peyk kəşfiyyatı və dinamik mühitdə sərhədyanı hesablama üçün olduqca vacibdir. Çində rəsmi şəxslər hələlik bu texnologiyanın mümkün hərbi tətbiqi ilə bağlı açıqlama verməsələr də, aparılan tədqiqatların istiqaməti onun strateji prioritet olduğunu açıq şəkildə göstərir. Çin uzun müddətdir ki, gələcək münaqişələrdə üstünlük qazandıracaq assimmetrik texnologiyalara investisiyalar yatırır. Yeni sensor bu arxitekturanın mühüm tərkib hissəsinə çevrilə bilər, xüsusən də aşkarlama sürəti və qərarların dəqiqliyinin uğurun əsas amillərinə çevrildiyi şəraitdə.