Qlobal temperaturun 2.5 dərəcə artması quru sahənin 40%-ni səhraya çevirə bilər

Elm & Texnologiya

21.02.2025

Emil

Bu gün bütün planetdə iqlim şəraitinin sürətlə dəyişdiyini müşahidə edirik. Alimlərin məlumatına görə, 2024-cü ildə Yer kürəsində orta temperatur sənaye inqilabından əvvəlki dövrlə müqayisədə 1.5 dərəcə Selsi artıb. Bu o deməkdir ki, bəşəriyyət temperaturu məqbul səviyyədə saxlamaq üçün götürdüyü öhdəlikləri yerinə yetirə bilməyib. Minlərlə mütəxəssis bu gün görülən tədbirlərin hansı nəticələrə gətirib çıxaracağı barədə mübahisə edir. Pessimistlər hesab edirlər ki, qlobal istiləşmə nəticəsində Yer səthinin böyük hissəsi su altında qalacaq. Bu prosesdən Nyu-York, Tokio və digər böyük şəhərlər ciddi zərər çəkəcəklər. Və bu ssenari yaxın 25 ildə gerçəkliyə çevrilə bilər.

Görünən odur ki, artıq optimistlər demək olar ki, qalmayıb və yalnız az və ya çox pessimist proqnozlar mövcuddur. Bu gün iqlimşünasları narahat edən və planetdəki həyatı radikal şəkildə dəyişə biləcək ən təhlükəli ssenarilərdən birini araşdıracağıq. Alimlər ilk növbədə bildirirlər ki, ən varlı ölkələr iqlim dəyişikliklərinin bütün nəticələrini tam dərk etmir. Siyasətçilər elmi araşdırma layihələrinin çox baha başa gəldiyini əsas gətirirlər, lakin əslində, iqlim dəyişikliklərinin doğrudan-da nəticələri ilə mübarizə aparmaq bu layihələrdən qat-qat baha olacaq. Hətta bəşəriyyət Paris Sazişinin (COP) şərtlərini yerinə yetirib qlobal istiləşməni sənaye inqilabından əvvəlki dövrə nisbətən 2 dərəcə ilə məhdudlaşdıra bilsə belə, planet ciddi iqlim dəyişiklikləri ilə üzləşəcək.

Bu, hadisələrin daha az aqressiv inkişaf etdiyi "yumşaq ssenari" hesab olunur. Lakin hətta bu ssenari baş versə belə, Yer kürəsi xeyli dəyişəcək və tezliklə insanların rahat yaşaya biləcəyi ərazilər xeyli azalacaq. Yuxarıda qeyd edildiyi kimi, Yer kürəsində orta temperatur artıq 1.5 dərəcə Selsi artıb və bu, olduqca təhlükəli siqnal hesab olunur. Alimlər xəbərdarlıq edirlər ki, temperaturun əlavə 0.5 dərəcə Selsi yüksəlməsi, yaşayış üçün tam yararsız hesab edilən quru ərazilərinin üç dəfə genişlənməsinə səbəb olacaq. Bu, təxminən ABŞ-ın bütün ərazisinin insan məskunlaşması üçün yararsız hala düşməsi ilə eyni məna daşıyır.

Xüsusilə 60 yaşdan yuxarı insanlar üçün risklər daha böyük olacaq - onlar üçün təhlükəli bölgələr qlobal quru ərazilərinin 35%-ni əhatə edəcək, bu da hazırkı 21%-dən xeyli yüksəkdir. Əgər istiləşmə 4 dərəcəyə çatarsa, ekstremal istilər Yer səthinin təxminən 40%-ni əhatə edəcək. Belə bir ssenaridə yalnız yüksək enliklər və bəzi mülayim iqlimli orta enlik bölgələri yaşayış üçün yararlı qalacaq. İqlimşünasların qiymətləndirmələrinə görə, ekvatorial zonada və sıx məskunlaşmış bölgələrdə açıq havada qalmaq hətta gənc və sağlam insanlar üçün belə ölümcül ola bilər.

Şəhərlər ya tamamilə boşalacaq, ya da insanlar yalnız gecələr səthə çıxaraq əsasən yeraltı yaşayış məkanlarına uyğunlaşmalı olacaqlar. Hətta Yer kürəsində orta temperaturun cüzi artması belə günvurma hallarının kəskin şəkildə çoxalmasına səbəb olacaq. Bədən temperaturu kritik hədd olan 42 dərəcəyə çatdıqda, insan orqanizmi artıq həddindən artıq isinməyə nəzarət edə bilmir və bu, ölümlə nəticələnə bilər. Artıq bu gün İran körfəzi, Hind-Qanq düzənliyi, ABŞ-ın cənubu, Meksika və Avstraliya kimi bölgələrdə ekstremal istilər müşahidə edilir və bu, hətta gənc və sağlam insanlar üçün belə təhlükəlidir.

Qlobal istiləşmənin ən fəlakətli nəticələrindən biri buzlaqların sürətlə əriməsidir. Beynəlxalq tədqiqatçılar qrupu buzlaqlarda baş verən dəyişikliklərin qlobal qiymətləndirməsini apararaq narahatedici nəticələrə gəlib. Son on ildə buzlaqların ərimə sürəti əvvəlki onilliklə müqayisədə 36% artıb. Hər il təxminən 273 milyard ton buz əriyir - bu, bəşəriyyətin 30 illik içməli su ehtiyacına bərabərdir. 21-ci əsrin əvvəlindən bəri buzlaqların ümumi həcmi təxminən 5% azalıb, bəzi bölgələrdə, məsələn, Alp dağlarında, itkilər 40%-ə çatıb. Xüsusilə kiçik buzlaqlar sürətlə yox olur və alimlər bir çoxunun əsrin sonuna qədər tamamilə yox olacağını proqnozlaşdırır.

Bu dəyişikliklər təkcə milyardlarla insanın su təchizatına təhdid yaratmır, həm də qlobal dəniz səviyyəsinin yüksəlməsinə səbəb olacaq. Tədqiqatlar göstərir ki, buzlaqların əriməsi səbəbindən 2000-ci ildən bəri dəniz səviyyəsi artıq təxminən 2 sm yüksəlib. Bu isə o deməkdir ki, sahil bölgələrində yaşayan daha 4 milyon insan daşqın riski ilə üzləşib. Uzun müddət dəniz səviyyəsinin yüksəlməsinin əsas mənbəyi kiçik buzlaqlar idi, lakin indi Antarktida və Qrenlandiyanın nəhəng buz örtükləri də ciddi təhlükə altındadır. Alimlər qeyd edirlər ki, bu ərazilərdə buz itkisinin sürəti 30 il əvvələ nisbətən artıq altı dəfə artıb.

Əgər bu tendensiya davam edərsə, məsələ santimetrlərlə yox, dəniz səviyyəsinin metrə qədər qalxması ilə ölçüləcək. Bu isə bizi yenidən ən pessimist proqnozlara - Yer kürəsinin genişmiqyaslı daşqın təhlükəsi ilə üzləşə biləcəyi ssenariyə qaytarır. 1000 illər boyu buzlaqlar Yer kürəsində sabit temperaturu və proqnozlaşdırıla bilən rütubət səviyyəsini təmin edib. Onlar həmçinin iqlimin insan fəaliyyəti nəticəsində dəyişməsinin əsas göstəricilərindən biri olaraq qalır. Buzlaqların monitorinqi artıq 100 ildən çoxdur ki, aparılır və peyk texnologiyaları sayəsində daha dəqiq məlumatlar əldə etmək mümkündür. 20-ci əsrdə alimlər təxminən 500 buzlaqı analiz edərək qar toplanmasını və buz itkilərini tədqiq edirdilər.

Bu gün isə peyk görüntüləri vasitəsilə 275 000-dən çox buzlaqın vəziyyətini izləmək mümkündür - bunun üçün radarlar, lazerlər və digər texnologiyalardan istifadə edilir. BMT-nin xüsusi komissiyası təsdiqləyir ki, buzlaqların qorunması bəşəriyyət üçün əsas "yaşayış strategiyalarından" biridir. Alimlər yekdil fikirdədirlər ki, təcili şəkildə parnik qazı emissiyalarını azaltmaq və karbonu udma qabiliyyətinə malik ekosistemləri qorumaq üçün tədbirlər görülməlidir. Əks halda, bəşəriyyət ekstremal istilər, daşqınlar və içməli su qıtlığının norma halına çevrildiyi bir dünyaya uyğunlaşmaq məcburiyyətində qalacaq. İstiləşməni hətta onda bir dərəcə yavaşlatmaq milyonlarla insanın həyatını xilas edə və saysız-hesabsız fəlakətlərin qarşısını ala bilər.

Mənbə: Overclockers

Paylaş

Bənzər xəbərlər