ABŞ Federal Məhkəməsi Trump rüsumlarının əksəriyyətini ləğv edib

     ABŞ-ın federal məhkəməsi dünən qərar verib ki, ölkə prezidenti Donald Trump səlahiyyətlərini aşaraq genişmiqyaslı rüsumlar tətbiq edib. Bu rüsumlar nəticəsində idxalın dəyəri həm iri şirkətlər, həm də sadə amerikalılar üçün artmışdı. Prezident administrasiyası bu qərardan apellyasiya şikayəti verib və bu da vəziyyəti qeyri-müəyyən saxlayır. Rüsumlar üzrə hüquqi mübarizə davam edəcək və bu hələ də qlobal iqtisadiyyata təsir göstərə bilər. Manhettendə yerləşən, nisbətən az tanınan ABŞ Beynəlxalq Ticarət Məhkəməsinin üç hakimdən ibarət heyəti Trump-ın özünün fövqəladə iqtisadi səlahiyyətlərinə əsaslanaraq tətbiq etdiyi rüsumların qüvvəsini dayandırıb. Məhkəmənin qərarı Çin, Meksika və Kanada kimi ölkələrə qarşı tətbiq olunan və fentanilin ABŞ-a gətirilməsinə qarşı yönəlmiş rüsumların tətbiqinə imkan vermir.

     Qərarda rüsumların əksəriyyətinə qarşı daimi qadağa qoyulub və bu, Trump-ın digər ticarət tərəfdaşları ilə razılaşmalar bağlamasından əvvəl həyata keçirilib. Daimi qadağanın qüvvəyə minməsi üçün inzibati sərəncamların verilməsi məqsədilə 10 təqvim günü müddət müəyyən olunub. Beləliklə, əksəriyyəti olmasa da, yeni rüsumların böyük bir hissəsinin qüvvəsi dayandırılır. Bu qərar apellyasiya qaydasında mübahisələndirilə bilər və Ali Məhkəməyə qədər gedib çıxa bilər. Çindən idxal olunan məhsullara tətbiq edilən 30%, Kanadadan və Meksikadan gətirilən məhsullara tətbiq edilən 25% rüsumlar, eləcə də ABŞ-a idxal olunan əksər mallara qoyulan 10% ümumi rüsumların qüvvəsi dayandırılır.

     Lakin məhkəmə qərarı avtomobillərə, avtomobil ehtiyat hissələrinə, polad və alüminiuma tətbiq edilən 25% rüsumlara şamil edilmir, çünki bu rüsumlar başqa bir qanun əsasında tətbiq olunmuşdu. Məhkəmə qərarı birja fyuçerslərinin artmasına səbəb olub: Dow fyuçersləri təxminən 500 bənd (1.1%) artıb, S&P 500 fyuçersləri 1.4%, Nasdaq fyuçersləri isə 1.6% yüksəlib. İddia bu ilin aprel ayında Liberty Justice Center adlı hüquq təşkilatı tərəfindən, VOS Selections adlı şərab idxalçısının və daha dörd kiçik biznesin adından təqdim edilib. Onlar bildiriblər ki, tətbiq olunmuş rüsumlardan zərər görüblər. Məhkəmə heyəti yekdilliklə iddiaçıların xeyrinə qərar verib. Trump yeni siyasətini 2 aprel tarixində tətbiq edərək, ABŞ-ın ən yaxın ticarət tərəfdaşı olan ölkələrdən idxal olunan mallara rüsumlar qoyduğunu elan etdi.

     Lakin cəmi 1 həftə sonra, 9 apreldə bu rüsumların tətbiqini 90 gün müddətinə dayandırdı. ABŞ-a idxal olunan əksər mallara tətbiq edilən 10%-lik ümumi rüsumlar isə qüvvədə saxlanıldı. Trump bu rüsumları Konqresin iştirakı olmadan tətbiq etdi və bunu “Beynəlxalq fövqəladə iqtisadi səlahiyyətlər haqqında qanun”a (IEEPA) əsaslandırdı. Bu qanun prezidentə qeyri-adi və fövqəladə təhlükələrə cavab olaraq hərəkət etmək səlahiyyəti verir. Lakin sənəddə prezidentin tətbiq edə biləcəyi tədbirlər sırasında rüsumlardan bəhs edilmir. Trump məhz bu qanuna əsaslanaraq Çindən idxal olunan mallara 20%, Meksika və Kanadadan idxal olunanlara isə 25% rüsumlar tətbiq etmişdi. Prezident administrasiyası fövqəladə vəziyyət elan etmək üçün tələb olunan meyarlara cavab vermirdi - deyə iddiaçılar bildiriblər və prezidentin rüsumlar tətbiq etmək səlahiyyətinin olmadığını vurğulayıblar.

     Hətta belə bir şərhə yol verilsə belə, bu, Konqresin rüsumlar tətbiq etmək səlahiyyətinin konstitusiyaya zidd şəkildə prezidentə verilməsi olardı. Məhkəmə də bu fikirlə razılaşıb və Trump-ın, hətta fövqəladə vəziyyət elan olunduqdan sonra belə, rüsumlar tətbiq etmək səlahiyyətinə malik olmadığını bəyan edib. “IEEPA nə qlobal, nə cavab xarakterli, nə də ticarət rüsumlarının tətbiqi ilə bağlı fərmanların heç birini qanuniləşdirmir. Qlobal və ticarət rüsumlarının tətbiqinə dair fərmanlar prezidentə IEEPA çərçivəsində idxalı rüsumlarla tənzimləmək üçün verilmiş hər hansı səlahiyyəti aşır. Bu ticarət rüsumları etibarsız sayılır, çünki həmin fərmanlarda göstərilən təhdidlərə cavab vermir” - deyə məhkəmə qərarında qeyd olunub.

     İddiaçılar ümid edirlər ki, apellyasiya məhkəməsi bu qərarı qüvvədə saxlayacaq. Cavabdeh qismində çıxış edən Ədliyyə Nazirliyinin nümayəndələri bildiriblər ki, rüsumlarla bağlı məsələ siyasi xarakter daşıyır və bu səbəbdən məhkəmənin yurisdiksiyasına daxil deyil. İddiaçılar isə bir daha IEEPA qanununda rüsumlardan bəhs olunmadığını xatırladıblar. Qərar qəbul edən məhkəmə heyətinə daxil olan hakimlər müxtəlif prezidentlər tərəfindən təyin edilib: Hakim Jane Restani, Ronald Reagan, Gary Katzmann, Barack Obama, Timothy Reif isə Donald Trump tərəfindən təyin olunub. Bu məhkəməyə növbəti instansiyası federal dairə məhkəməsidir, lakin işin birbaşa Ali Məhkəməyə göndərilməsi də mümkündür. Ənənəvi olaraq, ABŞ Beynəlxalq Ticarət Məhkəməsi gömrük və beynəlxalq ticarət qanunları ilə bağlı mübahisələrə baxır.