Birinin digəri daxilində dövr edən ikili ulduz sistemi kəşf edilib

     Astronomlar nadir bir ikiqat ulduz sistemini kəşf ediblər. Burada bir ulduz digərinin daxilində fırlanır. Söhbət Yerdən 455 işıq ili uzaqlıqda yerləşən bir pulsardan gedir. PSR J1928+1815 adlanan bu pulsar neytron ulduzunun bir növüdür. Əslində, onların hamısı supernova partlayışı nəticəsində məhv olmuş ulduzların qalıqlarıdır. Belə ulduz qalıqlarının cazibə qüvvəsi o qədər güclüdür ki, protonlar və elektronlar birləşərək neytronlara çevrilir. Nəticədə əmələ gələn neytron ulduzları əsasən neytronlardan ibarət olur və bu da onları son dərəcə sıx və ağır edir. Pulsarlar, həmçinin, maqnit qütblərindən radio dalğalarının ikiqat şüasını yayırlar. Bu şüalar Yer üzündən yalnız pulsarın qütbü planetimizə yönəldikdə görünür və buna görə də bu şüalar sanki döyünürmüş kimi təsir bağışlayır.

     Alimlərin sözlərinə görə, araşdırılan pulsar Günəşdən 8 dəfə daha çox kütləyə malik isti, mavi bir ulduzdan əmələ gəlib. Çində yerləşən 500 metrlik sferik radioteleskop (FAST) vasitəsilə alimlər müəyyən ediblər ki, PSR J1928+1815 adlı pulsarın bir yoldaşı var. Bu, kütləsi Günəşin kütləsindən təxminən 1-1.6 dəfə böyük olan helium ulduzudur. Bir vaxtlar bu ulduz özünün bütün xarici hidrogen qatlarını itirib və nəticədə yalnız helium nüvəsi qalıb. Sistemdəki hər iki ulduz bir-birindən cəmi 1.12 milyon kilometr uzaqlıqdadır - bu da Merkuri ilə Günəş arasındakı məsafədən təxminən 50 dəfə daha yaxındır. Pekində yerləşən Çin Elmlər Akademiyasının Milli Astronomiya Rəsədxanasından tədqiqatın həmmüəllifi Jin-Lan Han bildirib ki, bu iki ulduz bir-birinin ətrafında cəmi 3.6 saat ərzində tam dövrə vurur.

     PSR J1928+1815 millisaniyəlik pulsardır və bu tip pulsarlar son dərəcə sürətlə fırlanır. Bu konkret halda, saniyədə demək olar ki, 100 dövrə vurur. Adətən, pulsarlar bu qədər yüksək fırlanma sürətinə, yoldaş ulduzlarının maddəsini udduqdan sonra çatırlar. Daxil olan maddə onları getdikcə daha da sürətlə fırlanmağa məcbur edir. Əvvəlki tədqiqatlarda ehtimal olunurdu ki, millisaniyəlik pulsarlar ümumi örtük mərhələsindən keçə bilərlər - bu zaman pulsar öz yoldaş ulduzunun xarici qatları daxilində fırlanır. Lakin alimlər bu cür ekzotik ikiqat sistemləri müşahidə edə bilmirdilər, ən azı indiyə qədər.

     Kompüter modelləri vasitəsilə aparılan araşdırmalar göstərib ki, bu ikiqat ulduz sistemindəki ulduzlar əvvəllər bir-birindən Yer və Günəş arasındakı məsafənin təxminən iki qatı qədər uzaqda yerləşirmişlər. Daha sonra pulsar öz yoldaşının xarici qatlarını itələyərək, hər iki ulduzun ətrafında ümumi bir örtük formalaşdıra bilərdi. Təxminən 1000 il ərzində pulsar spiral şəkildə tərəfdaşının nüvəsinə yaxınlaşar və tərəfdaş ulduz ehtimal ki, bu örtüyün qalıqlarını ataraq, nəticədə sıx bağlı bir ikiqat sistem buraxardı. Tədqiqatçılar Süd Yolu qalaktikasında bu yeni aşkar edilmiş sistemə oxşar xüsusiyyətlərə malik ikiqat ulduzların sayına əsaslanaraq hesab edirlər ki, PSR J1928+1815 və onun yoldaşına bənzər sistemlərin sayı qalaktikamızda cəmi 16 ilə 84 arasında ola bilər. Müqayisə üçün qeyd edək ki, Süd Yolu qalaktikasında təxminən 100-400 milyard ulduz mövcuddur.

Mənbə: Space.com