"Dilin ucunda fırlanır" vəziyyətində beyində nələr baş verir?

     Hamıya tanış hissdir - bildiyiniz, amma heç cür xatırlaya bilmədiyiniz bir sözü yada salmağa çalışmaq. "Dilin ucunda fırlanır" ifadəsi ilə tanınan bu geniş yayılmış fenomen alimləri uzun illərdir maraqlandırır. Sadə bir zehni "bloklanma" kimi görünsə də, tədqiqatçılar müəyyən ediblər ki, belə anlarda beynin bir neçə bölgəsi birlikdə işləyərək çatışmayan sözü tapmağa çalışır. Bu prosesdə üç əsas beyin bölgəsi rol oynayır: Ön kəmər korteksi, prefrontal korteks və insula.

- Ön kəmər korteksi bir monitor kimi çıxış edərək, sözü bildiyimiz halda onu xatırlaya bilməməyimiz arasındakı ziddiyyəti aşkar edir

- Prefrontal korteks mümkün uyğun variantları qiymətləndirir və düzgünlüyü təmin edir

- İnsula isə sözün fonoloji komponentlərini - yəni onun tərkibindəki səsləri bərpa etməyə kömək edir.

     Funksional maqnit-rezonans tomoqrafiyası (fMRT) ilə aparılan tədqiqatlar bu beyin bölgələrinin necə qarşılıqlı əlaqədə olduğunu göstərib. Bu da beynin unudulmuş sözü tapmaq üçün necə birgə işlədiyini nümayiş etdirir.. Yaş artdıqca bu vəzifə getdikcə daha çətinləşir. Tədqiqatlar göstərir ki, sözlərin xatırlanmasında əsas rol oynayan ön kəmər korteksi və insulanın aktivliyi zamanla azalır. Bu azalma kitabxanada itkin düşən və ya yanlış etiketlənən kitablar kimi, spesifik sözləri xatırlamağı çətinləşdirir.

     Yaşlı insanlarda insulanın aktivliyi tez-tez azalır ki, bu da sözləri düzgün formalaşdırmaqda çətinliklərin artmasına səbəb olur. Nəticədə, "dilin ucunda fırlanır" anları daha çox yaşanır. Bu hadisə narahatlıq yarada bilsə də, beynin normal fəaliyyətinin bir hissəsidir və mütləq olaraq idrak qabiliyyətinin zəifləməsi ilə bağlı deyil. Alimlərin fikrincə, bu halların qarşısını almağın yollarından biri güclü idrak ehtiyatını qorumaqdır. Bu isə intellektual stimullaşdırma, sosial aktivlik və fiziki məşğələlərlə formalaşır.

     Yüksək idrak ehtiyatı beynin adaptasiya olub dəyişiklikləri kompensasiya etməsinə kömək edir və yaş artdıqca belə sözlərin daha asan xatırlanmasını təmin edir. Əgər söz yadınıza düşmürsə, qısa bir fasilə verin və ya oxşar sözlərə diqqət yetirin - bu, xatırlamağa kömək edə bilər. Bu cür hallar beynin mürəkkəbliyini göstərsə də, eyni zamanda onun effektivliyini də əks etdirir - beyin daim axtarış aparır, yoxlayır və dili yaddaşdan çıxarma üsullarını təkmilləşdirir.

Mənbə: The Conversation