Havadan birbaşa CO2 qazının tutulması hələ də baha başa gələn bir prosesdir

     İnsanın fəaliyyəti atmosferə CO2 qazı emissiyalarını artırır, bu isə ümumilikdə ekosistemə mənfi təsir göstərir, lakin alimlər bu tendensiyaya qarşı müxtəlif üsullar təklif edirlər. Onlardan biri xüsusi avadanlıq vasitəsilə havadan CO2 qazının birbaşa tutulması texnologiyasıdır, lakin bu, hələ də çox baha başa gələn bir proses olaraq qalır. Bunu Financial Times nümayəndələrinə Climeworks startapının şərhləri göstərir. 2019-cu ildə bu gənc İsveçrə şirkəti, hazırda investorların 1 milyard dollardan çox vəsaitini cəlb etmiş, təxminən 4 il ərzində 1 ton CO2 qazının tutulması xərclərini 600$-dan 100$-a endirməyi vəd etmişdi. Lakin bu səviyyə hələ əldə olunmadığından, indi Climeworks daha konservativ proqnoz verir: onilliyin sonuna qədər ton başına 250-350$, ən yaxşı halda isə 100$ səviyyəsi 2050-ci ilə qədər mümkün olacaq.

     Qeyd etmək lazımdır ki, hətta bu hesablamalar belə havadan tutulmuş CO2 qazının yeraltında saxlanma xərclərini nəzərə almır. Bu xərclər nəzərə alındıqda isə 1 ton CO2 qazının çıxarılması və saxlanmasının maya dəyəri onilliyin sonuna qədər 400-600$-a çatacaq, əsrin ortalarına doğru isə yalnız 100-250$-a qədər enəcək. Climeworks-un təklif etdiyi texnologiya havanın xüsusi filtrlərdən keçirilməsini nəzərdə tutur, burada CO2 qazı kimyəvi üsulla tutulur. Filtr 100% dolduqdan sonra o, 100 dərəcə Selsiyə qədər qızdırılır və ayrılan CO2 qazı geri qaytarılaraq saxlanma üçün rezervuarlara vurulur. Sonrakı mərhələdə bu qaz müxtəlif sənaye sahələrində, o cümlədən qida sənayesində və kənd təsərrüfatında istifadə oluna bilər. Bloomberg NEF analitiklərinin iddialarına görə, hazırda sənaye üzrə orta hesabla atmosferdən 1 ton CO2 qazının tutulmasının dəyəri 900$-a çatır və ən yaxşı halda bu rəqəm onilliyin sonuna qədər 487$-a düşəcək.

     Hazırda dünyada birbaşa CO2 tutma üzrə 40-dan çox müəssisə yoxdur və onların hamısı birlikdə ildə 100 000 tondan artıq qaz istehsal etmir. International Energy Agency-nin fikrincə, əsrin ortalarına qədər bu cür əməliyyatlara illik tələbat 1.2 milyard tona çatacaq. Hələlik isə yüksək xərclər bu metodun insanlığın təbiətə təsirini kompensasiya edə biləcəyi mərhələyə - atmosferdən CO2 qazının birbaşa çıxarılması hesabına - irəliləməsinə mane olur. Keçən il Climeworks İslandiyada ildə 36 000 ton CO2 qazı hasil edə bilən ən böyük tutma müəssisəsini açdı. İlk 13 ayda müəssisə cəmi 873 ton CO2 qazı hasil etdi. Bu sahəyə investorların vəsaitləri həvəssiz gəlir: ötən il cəlb olunmuş məbləğ 1 milyard dollar olub, halbuki ondan əvvəlki il bu rəqəm 1.3 milyard dollar idi.

     Hazırda xərclər çox olduğundan, böyük miqdarda CO2 qazı buraxan şirkətlərə satılan tənzimləyici kreditlərin hesabına xərcini ödəmək mümkün olmur. ABŞ-da vergi güzəştləri də CO2 qazını tutmağa hazır olan bazar iştirakçılarının xərclərini ödəmir, halbuki sadəcə atmosferə buraxılmasına görə ödəniş etmək daha asandır. Meşə salmaq hələ də sənaye tullantılarının ətraf mühitə təsirini kompensasiya etməyin daha əlçatan üsulu olaraq qalır. Bu il neft-qaz şirkəti Occidental Petroleum Texasda Stratos adlı müəssisəni açmağı planlaşdırır. Bu, dünyada ən böyük müəssisə olacaq və ildə 500 000 tona qədər CO2 qazını tuta biləcək. Zavodun tikintisinə 550 milyon dollara qədər vəsait xərclənəcək. Ekspertlər razılaşırlar ki, atmosferdə artıq CO2 qazının qarşısını almağa yönəlmiş bu yanaşma hələ də çox bahalı və natamamdır.