Ay ilə toqquşması gözlənilən asteroidə nüvə silahı ilə zərbə nəzərdən keçirilir

     NASA-nın DART missiyası çərçivəsində Dimorf asteroidinin orbitini kosmik kamikadze zondunun toqquşması ilə dəyişdirməsi uğuru, Yer kürəsini təhlükəli asteroidlərlə toqquşmadan qoruma üsullarından birinin mümkünlüyünü göstərdi. Belə kosmik cisimlərdən biri 2024-cü ilin dekabrında qəfil üfüqdə peyda oldu. İlkin məlumatlara görə, təxminən 60 metr ölçüyə malik 2024 YR4 obyekti müşahidələr tarixi ərzində Yerə düşmə ehtimalı ən yüksək olan asteroid idi. Bu, indiyə qədərki ən ciddi təhlükə hesab olundu və ciddi diqqət tələb edirdi. Alimlər müdafiə yolları barədə düşünməyə başladılar. Sonrakı müşahidələr asteroidin Yerə düşmə ehtimalını 3.1%-dən 0.28%-ə qədər azaltsa da, onun Aya düşmə ehtimalını 4.1%-ə qədər yüksəltdi. Ayla bağlı aparılan araşdırma göstərdi ki, 2024 YR4 asteroidi onun səthindən minlərlə ton reqoliti qopara bilər və nəticədə Yerə düşən mikrometeor axınını 1000 dəfə artıra bilər.

     Bu, planet sakinləri üçün təhlükə yaratmasa da, orbitdəki peyklərə ciddi zərər vura bilər. Xüsusilə minlərlə internet peykindən ibarət qruplaşmalar nəzərə alınarsa, bu, artıq bu gündən düşünülməli ciddi təhlükədir. arXiv saytında NASA mühəndisləri və ABŞ-ın aparıcı aerokosmik mütəxəssislərinin müəllifliyi ilə bir məqalə dərc olunub. Məqalədə müəlliflər mövcud raketlər və peyklər də daxil olmaqla müxtəlif metod və alətlərlə bu təhdidi dəf etməyə hazırlığı təhlil edirlər. 2025-ci ilin mart ayında James Webb teleskopu ilə aparılmış müşahidələr asteroidin diametrini 60 ± 7 metr olaraq dəqiqləşdirdi və onun S-tipli (qayalı) təsnifatını təsdiqlədi.

     Obyektin Aya düşməsinin potensial nəticələri aşağı Yer orbitində mikrometeoroid axınının əhəmiyyətli dərəcədə artmasını əhatə edir - bir neçə gün ərzində fon səviyyəsindən 1000 dəfə yüksək ola bilər ki, bu da astronavtlara, peyklərə və infrastruktur obyektlərinə təhlükə yaradır. Məqalədə asteroidi kəşf etmək, onun trayektoriyasını dəyişdirmək və ya dağıtmaq üçün missiya variantları təhlil olunur. Bunlara həm təcili, həm də 2032-ci ilə qədər təxirə salına bilən buraxılışlar daxildir və diqqət obyektin parametrlərindəki qeyri-müəyyənliklər və məsələnin təcilliyinə yönəldilir. Kəşfiyyat missiyaları asteroidin tərkibi, strukturu və trayektoriyası haqqında məlumat toplamaq üçün uçuşlar və yaxınlaşmalara əsaslanır. Mövcud aparatların yenidən yönləndirilməsi mümkündür:

- Janus (2028-ci ilin iyun və dekabr aylarında buraxılış pəncərələri, 2028-2029-cu illərdə uçuşlar üçün)

- OSIRIS-APEX (2028-ci ilin oktyabr-noyabr aylarında 8-11 km/s sürətlə uçuş, lakin Apofis ilə bağlı missiyadan imtina şərti ilə)

- Psyche (2030-cu ilin dekabrında yaxınlaşma və ya 2029-cu ilin yanvarında uçuş).

     NASA Lucy zondu isə yanacaq çatışmazlığı səbəbindən yararsız hesab edilib. Yeni missiyalar üçün sürətli buraxılışların 2025-ci ilin dekabrından, planlı buraxılışların isə 2028-ci ilin yanvarından başlanması təklif olunur, lakin ən gec 2028-ci ilin sonuna qədər həyata keçirilməlidir ki, asteroid haqqında məlumatı güman edilən toqquşmadan 3 il əvvəl toplamaq mümkün olsun. Belə missiyalar sonrakı qərarlı addımlar üçün əsas parametrləri təmin edəcək və kimyəvi və ya ion mühərriklərindən, eləcə də Falcon Heavy kimi raketdaşıyıcılardan və müxtəlif qravitasiya manevrlərindən istifadə edəcək.

     Alimlər dərhal DART variantını - asteroidi trayektoriyadan çıxarmaq üsulunu - kənara qoyurlar, çünki obyekt haqqında kifayət qədər məlumat yoxdur, kəşfiyyat və sonrakı hazırlıq isə belə manevr üçün vaxt ehtiyatı saxlamır. Ən məqsədəuyğun variant olaraq asteroidi ya birbaşa kinetik zərbə ilə, ya da yaxın nüvə partlayışı ilə məhv etmək qalır. Lakin bu üsullar vəziyyəti daha da ağırlaşdırmamaq üçün son dərəcə dəqiq hesablanmalıdır. Kinetik zərbələrin həyata keçirilməsi 2030-cu ilin aprelindən 2032-ci ilin aprel ayına qədər mümkündür və bu üsul diametri 81 metrə qədər olan obyektlərin məhv edilməsini nəzərdə tutur ki, bu da 2024 YR4 üçün bütün ssenariləri əhatə edir.

     Nüvə qurğularından (1 Mt-a qədər) isə 2029-cu ilin sonundan 2031-ci ilin sonuna qədər istifadə oluna bilər. Modelləşdirmə göstərir ki, düzgün vaxt seçildikdə bu metodlar effektivdir və aşağı orbitdə fraqmentlərin yaranma riskini minimuma endirir. Bu üsullar gecikmiş müdaxilələr üçün daha uyğun hesab olunur, lakin asteroidin möhkəmliyi və tərkibi barədə dəqiq məlumat tələb edir. Nəticə olaraq, hətta 2024 YR4 asteroidinin Yerə düşmə ehtimalı istisna edilsə belə, onun kəşfiyyat missiyaları planetar müdafiə üçün dəyərli məlumat verəcək. NASA 2028-ci ilin sonunda kəşfiyyata üstünlük verməyi və dağıdılmanı ehtiyat variant kimi hazırlamağı tövsiyə edir. 2026-cı ilin fevralında Webb teleskopu ilə aparılacaq əlavə müşahidələr vəziyyətin bütün inkişaf ssenariləri üzrə ehtimalları dəqiqləşdirəcək.