James Webb iki qalaktika topasının toqquşmasını çəkib

     NASA-nın James Webb kosmik teleskopu Yerə “Güllə” (Bullet Cluster) adlanan qalaktikalar topasının təsirli bir fotosunu göndərib. Bu topa iki ayrı qalaktika qrupunun toqquşmasından ibarətdir. Günəşdən 3.9 milyard işıq ili uzaqlıqda yerləşən Güllə topasının bu görüntüsü Chandra rentgen rəsədxanası ilə birlikdə əldə olunub və qaranlıq materiyanın sirlərinin açılması üçün yeni bir istiqamət göstərə bilər. Hələ 2006-cı ildə Hubble kosmik teleskopu və Chandra rentgen rəsədxanası Güllə topasının görüntüsünü əldə etmişdi və bu müşahidələr tərkibində qaranlıq materiyanın olduğunu göstərmişdi. Bu materiya uzaq qalaktikalardan gələn işığı qravitasiya yolu ilə əyirdi. James Webb isə Güllə topasında həm adi, həm də qaranlıq materiyanın paylanmasını daha dəqiq əks etdirən bir xəritə hazırlaya bilib. Kosmik teleskop milyardlarla ulduzun öz qalaktikalarından çıxaraq azad hərəkətə buraxıldığını müşahidə edib.

     Alimlər bu ulduzlardan gələn işıqdan istifadə edərək qaranlıq materiyanın mövcudluğunu izləyib və Güllə topasında onun paylanması üzrə daha dəqiq xəritə əldə ediblər. Chandra rentgen rəsədxanası tərəfindən əldə edilən birləşdirilmiş görüntüdə Güllə topasındakı isti qaz çəhrayı rənglə, James Webb-in məlumatlarına əsasən isə qaranlıq materiyanın ehtimal olunan yerləşməsi mavi rənglə göstərilib. Bu sahələrin qarşılıqlı yerləşməsi astronomları düşündürməyə vadar edib - nə qaranlıq materiyanı, nə də qazı bir-birindən bu qədər ayırmağa nə səbəb olub? Qalaktika topalarının toqquşmaları qaranlıq materiya ilə bağlı elmi fərziyyələri yoxlamaq üçün ideal informasiya mənbəyidir. Bu hər mənada kosmik miqyaslı hadisələr üzərində aparılan müşahidələr alimlərə qaranlıq materiya hissəciklərinin bir-biri ilə necə qarşılıqlı təsirə girdiyini yoxlamaq imkanı verir.

James Webb teleskopu:

     Toqquşma prosesi zamanı qalaktikalar və onları əhatə edən qaranlıq materiya haloları bir-birinin içindən keçib - onların arasındakı məsafələr o qədər böyükdür ki, hər hansı iki obyektin birbaşa toqquşması ehtimalı çox azdır. Bu, göstərir ki, qaranlıq materiya hissəciklərinin bir-biri ilə qarşılıqlı təsir dərəcəsi - alimlərin toqquşma üzrə en kəsiyiadlandırdıqları göstərici - çox kiçikdir. Əgər bu təsir daha güclü olsaydı, qaranlıq materiya buludları toqquşma zamanı yavaşlayardı və onlar qızmış qaz buludlarına daha yaxın yerləşərdi. Nəticədə qaz buludu toqquşmanın mərkəzində qalıb, qalaktikalar və onların qaranlıq materiyası isə bir-birinin içindən keçərək əks tərəflərə yayılıb. Kainatdakı ümumi kütlə və enerjinin dörddə birindən çoxu qaranlıq materiyanın payına düşdüyü üçün, onun sirlərini - xüsusilə toqquşma üzrə en kəsiyini və bu yüksək sürətlərin səbəbini - öyrənmək elmi baxımdan böyük əhəmiyyət daşıyır.

     James Webb tərəfindən əldə edilmiş yeni məlumatlara baxmayaraq, alimlər hələlik iki qalaktika topasının toqquşma sürətini dəqiq müəyyən edə bilmirlər. “Bu yenilənmiş məlumatlara rəğmən, toqquşma üçün tələb olunan sürət kosmoloji modelləşdirmə nəticələrindən gözləniləndən hələ də yüksək olaraq qalır. Bu məsələ hələ də gərginliyini qoruyur və aktiv araşdırma sahəsi olaraq qalır” - deyə tədqiqat iştirakçılarından biri bildirib. Astronomlar müxtəlif bucaqlardan və məsafələrdən müşahidə olunan mümkün qədər çox qalaktika topası toqquşmalarını dəqiq ölçmək prosesindədirlər. Ola bilsin ki, bu müşahidələr yerin altındakı detektorlar vasitəsilə qaranlıq materiyanın birbaşa axtarışına yönəlmiş LUX-ZEPLIN kimi təcrübi məlumatlarla birləşdirildikdə, alimlər qaranlıq materiyanın mahiyyətini anlamağa bir qədər də yaxınlaşacaqlar.