Mars mantiyasında yad formalaşmalar aşkar edilib

     NASA InSight eniş modulu tərəfindən əldə edilən məlumatlar Marsın daxili quruluşunun unikal xüsusiyyətlərini üzə çıxarıb və onun mantiyasında yad formalaşmalar aşkar edilib. Bu fraqmentlər, ehtimal ki, 4.5 milyard il əvvəl asteroidlərin və ya protoplanetlərin Qırmızı planetin səthini bombardman etdikləri ən güclü toqquşmaların izləridir. InSight missiyası 2022-ci ildə başa çatmazdan əvvəl qeydə alınmış seysmik dalğalar Mars mantiyasında 4 km-ə qədər ölçüyə malik qaya parçalarının səpələnmiş halda mövcudluğunu göstərib. Bu tapıntılar təsdiqləyir ki, Yerdən fərqli olaraq, Mars tektonik plitələrə sahib deyil və bu səbəbdən onun daxili qatlarında qarışma baş vermədiyindən qədim hadisələrin izləri qorunub saxlanılıb. Marsın erkən tarixində baş vermiş güclü toqquşmalar maqmatik okeanların yaranmasına və asteroidlərin, qabığın və mantiyanın fraqmentlərinin planetin dərinliklərinə qədər nüfuz etməsinə gətirib çıxarıb.

     Alimlər hesab edirlər ki, bu toqquşmalar nəhəng enerjini açığa çıxararaq səthin geniş sahələrini əridib və mantiyada aktiv konveksiyanın olmaması səbəbindən həmin fraqmentlər günümüzədək qorunub saxlanılıb. Dünən dərc olunmuş tədqiqat vurğulayır ki, bu qaya kütlələri Yerdə geoloji aktivlik səbəbindən əlçatmaz olan erkən Günəş sisteminin özünəməxsus salnaməsidir. InSight stansiyası 2018-ci ildən fəaliyyətini 2022-ci ildə başa çatdırana qədər Marsa yerləşdirilmiş ilk yüksək həssas seysmometr vasitəsilə 1319 zəlzələ qeydə alıb ki, bu da alimlərə planetin qabığını, mantiyasını və nüvəsini öyrənməyə imkan verib. Meteorit zərbələri nəticəsində yaranan yüksək tezlikli seysmik dalğalar (Marsda Yerdəkindən fərqli olaraq tektonik plitələrin hərəkətindən yaranan zəlzələlər yoxdur) mantiyanın lokal sahələrindən keçərkən yavaşlayıb, bu da onların ətraf mühitdən fərqli tərkibə malik olduğunu göstərib.

     Kompüter modelləşdirməsi təsdiqləyib ki, həmin sahələr qədim toqquşmalar nəticəsində mantiyaya daxil olmuş yad material ehtiva edir. Edilmiş kəşf Marsın öz formalaşmasının izlərini qoruyan bir “zaman kapsulu” kimi unikal olduğunu vurğulayır. Marsda tektonik plitələrin olmaması bu strukturların mantiyada qalmasına imkan verib, Yerdə isə konveksiya bu cür sübutları silir. Alimlər qeyd edirlər ki, Marsın mantiyası yavaş inkişaf edib və bu, onu planetlərin erkən tarixini öyrənmək üçün unikal obyektə çevirir. Bu tapıntılar həmçinin Venera və Merkuri kimi tektonik aktivliyi olmayan digər qayalı planetlərin dərinlikləri barədə təsəvvür yarada bilər və planetologiya üçün yeni perspektivlər açır. Nəhayət, NASA InSight missiyası başa çatsa da, stansiya tərəfindən toplanmış məlumatlar hələ də gözlənilməz kəşflər təqdim etməkdə davam edir.