Qlobal temperatur 3 il ərzində 1.5 dərəcə Selsidən çox arta bilər

     BBC-nin istinad etdiyi hesabatda 60-dan çox aparıcı iqlimşünas xəbərdarlıq edib ki, əgər qlobal karbon qazı emissiyaları indiki səviyyədə qalarsa, Yer kürəsində temperatur cəmi 3 il ərzində 1.5 dərəcə Selsidən çox arta bilər. Bu həftə Tokioda baş vermiş isti hava səbəbilə 4 nəfər həyatını itirib. ABŞ-da Nyu-York ştatının qubernatoru Kathy Hochul yaxınlaşan ekstremal hava şəraiti barədə xəbərdarlıq edib. Nyu-York ştatının sakinləri temperaturun kəskin artmasına hazır olmalıdırlar - istilik 37.7 dərəcə Selsiyə çata bilər. Yüksək rütubət səbəbilə hiss olunan temperatur gündüz saatlarında 40.5 dərəcəyə qədər yüksələ, gecə isə temperaturun 27-29.5 dərəcədən aşağı düşməyəcəyi gözlənilir və bu vəziyyət gələn həftə boyunca davam edə bilər. Şəhər fövqəladə hallar idarəsinin nümayəndəsi Aries Dela Cruz bildirib ki, istilərlə bağlı fəaliyyət planı o zaman qüvvəyə minir ki, temperatur bir gün ərzində azı 37 dərəcə Selsi və ya ardıcıl iki və ya daha çox gün ərzində azı 35 dərəcə təşkil edir.

     Məlumata əsasən ekstremal isti hər il Nyu-Yorkda yüzlərlə insanın ölümünə səbəb olur. Son şəhər hesabatı həmçinin göstərib ki, ştat sakinlərinin 30%-i güclü istilər zamanı elektrik enerjisi ilə bağlı fasilələrlə üzləşə bilər. Yaxınlaşan təhlükəyə cavab olaraq Nyu-Yorkda soyutma məntəqələri açılacaq - o cümlədən kitabxanalarda və yaşlılar üçün mərkəzlərdə. Aşağı gəlirli insanlar üçün isə pulsuz kondisioner proqramı fəaliyyət göstərir. Yalnız 17 və 18 iyun tarixlərində Yaponiyanın paytaxtı Tokioda istilik vurması simptomları ilə 226 nəfərə tibbi yardım göstərilib. Həlak olanların hamısı yaşlı insanlardır, lakin yüksək temperatur gənclərə də təsir göstərib. NHK telekanalı tələbələr arasında istilik vurması şübhəsi ilə çoxsaylı hospitalizasiya halları barədə məlumat verib. Temperatur 17 iyun tarixindən etibarən kəskin şəkildə yüksəlib - Yaponiyanın mərkəzi Yamanasi prefekturasındakı Kofu şəhərində 38.2 dərəcə Selsiyə, Qumma prefekturasında isə 37.7 dərəcəyə çatıb.

     South China Morning Post-un sitat gətirdiyi Tokio Universitetinin iqlim üzrə professoru Yukiko Imada-nın sözlərinə görə, mövcud istilik dalğası açıq şəkildə qeyri-adi xarakter daşıyır, tarixdə ilk dəfə olaraq iyun ayının ortasında 150-dən çox ərazidə 35 dərəcəni keçən ekstremal istilər qeydə alınıb. NHK telekanalı istilik vurması səbəbilə ölüm hallarının artmaqda olduğuna diqqət çəkir: 2022-ci ildə 1400-dən çox insan, 2023-cü ildə 1600 nəfər, 2024-cü ildə isə 2000 nəfər bu səbəbdən həyatını itirib. Yaponiyanın Səhiyyə Nazirliyi tərəfindən may ayında dərc olunmuş statistikaya görə, bu ölümlərin bir çoxu iyul və avqust aylarındakı pik temperaturlardan əvvəl, yay mövsümünün əvvəlində baş verir. İqlimşünaslar bu vəziyyəti davam edən rekord həddə CO2 və digər parnik qazlarının, o cümlədən metanın emissiyaları ilə, eləcə də getdikcə dəqiqləşən elmi qiymətləndirmələrlə əlaqələndirirlər.

     2015-ci ildə təxminən 200 ölkə Paris sazişini imzalayaraq qlobal temperatur artımını sənaye öncəsi dövrlə müqayisədə 1.5 dərəcə Selsidən çox olmayacaq şəkildə məhdudlaşdırmağa razılaşmışdı. Lakin 2024-cü ildə Yer kürəsində orta hava temperaturu ilk dəfə bu həddi keçdi. Bu halın əsas səbəbi rekord istilər və hər şeydən əvvəl insan fəaliyyətidir. Hazırda qlobal temperatur orta hesabla hər on ildə təxminən 0.27 dərəcə Selsi artır ki, bu da indiyə qədər qeydə alınanlardan xeyli daha sürətlidir. Alimlərin hesablamalarına görə, son 10 ildə istiləşmə tempi 1970-ci və 1980-ci illərlə müqayisədə iki dəfədən çox, 2000-ci illərin sonu və 2010-cu illə müqayisədə isə 25% yüksək olub. Qlobal istiləşmə havanın temperaturunun artması və buzlaqların əriməsinin sürətlənməsi ilə əlaqələndirilir. Alimlər xəbərdarlıq edirlər ki, 1990-cı illərdən bəri dünya okeanlarının səviyyəsinin artma tempi 2 dəfə sürətlənib. Bu isə bütün dünyada sahilyanı bölgələrdə yaşayan milyonlarla insan üçün daşqın riskini artırır.