Saturnun peyki Mimas səthaltı okeana sahib ola bilər

     Astronomlar hələ də israr edirlər ki, Saturnun peyki olan Mimasın buzla örtülü səthinin altında maye sudan ibarət okean gizlənə bilər. Aparılmış tədqiqatın nəticələrinə görə, bu okean nisbətən yaxın zamanda yaranıb. Saturnun Mimas adlı peyki, “Star Wars” film seriyasındakı planetləri məhv edən kosmik stansiyaya bənzədiyinə görə çox vaxt “Ölüm ulduzu” (Death Star) adlandırılır. Bunun səbəbi onun ən diqqətçəkən xüsusiyyətlərindən biri olan nəhəng Herschel krateridir. Yeni tədqiqatın müəllifləri qeyd edirlər ki, Mimas okeanlı bir dünya ola bilər. Məlumata görə, Mimasın aşağı sıxlığı onun əsasən su buzundan ibarət olduğunu, az miqdarda isə qaya parçaları ehtiva etdiyini göstərir. Peykin diametri təxminən 400 kilometrdir və o, Günəş sistemində dairəvi formaya malik ən kiçik göy cismidir.

     Mimasda yerləşən Herschel krateri 130 kilometrdən çox diametrə malikdir və alimlərin fikrincə, onun yaranması ilə bağlı sübutlar göstərir ki, Saturn peykinin buz qabığının altında eyni zamanda okean mövcud ola bilər. Yəni, Mimasın buz örtüyü əriməyə başladığı dövrdə nəhəng bir asteroidin toqquşması nəticəsində bu krater yaranıb. Alimlər belə qənaətə gəliblər ki, həmin dövrdə buz artıq çox sərt deyildi və peykin orbitinin xüsusiyyətlərinə görə ərimə prosesi başlamışdı. Bundan əvvəl alimlər Cassini kosmik aparatının məlumatlarını araşdıraraq belə nəticəyə gəliblər ki, Mimasda gənc səthaltı okean mövcuddur. Yeni tədqiqatda onlar bu nəzəriyyəni dəstəkləyən əlavə arqumentlər təqdim edirlər. Təxmin olunur ki, həmin okean 20-30 kilometr qalınlığında bərk buz təbəqəsinin altında yerləşir.

     Mimasın səthində okeanın mövcudluğunu göstərən açıq geoloji fəaliyyət əlamətləri olmasa da (Herschel kraterinin əmələ gəlməsi istisna olmaqla), okean peykin orbitinin yaratdığı qabarma istiliyi nəticəsində yaranmış və maye halda qalmağı bacarmış ola bilər. Modelə əsasən, Mimasda çox qədim dövrlərdə artıq bir okean mövcud olub, lakin sonradan donub. Təxminən 10-15 milyon il əvvəl peykin orbitində baş vermiş dəyişikliklər nəticəsində isə buzun kütləvi əriməsi baş verib və bu, yeni, gənc bir okeanın formalaşmasına gətirib çıxarıb. Unutmaq olmaz ki, 10-15 milyon il kainat miqyasında cəmi bir anlıq dövrdür. Peyk planetin ətrafında dövr etdikdə, bu iki obyekt bir-birini cazibə qüvvəsi vasitəsilə qarşılıqlı şəkildə çəkir.

     Nəticədə Saturnun yaratdığı qabarma istiliyi Mimasdakı buzu əridə bilər. Alimlərin fikrincə, keçmişdə hansısa səbəbdən Mimas daha uzanmış (elliptik) orbitə keçib. Bunun nəticəsində Saturnun cazibə qüvvəsinin bərk buza təsir forması dəyişib. Tədqiqatçılar müəyyən ediblər ki, bu vəziyyətdə Mimasda istilik yaranır və bu istilik buzu əridərək onu suya çevirir. Bu prosesin nəticəsində okean əmələ gəlməsi mümkündür. Alimlər bildirirlər ki, Mimasın orbitinin yenidən dairəvi hala qayıtması halında Saturnun qabarma istiliyi artıq buzu əridə bilməyəcək və hazırda mövcud olduğu güman edilən okean tədricən donacaq. Buna görə də hazırda Mimasda yaşı 10-15 milyon il olan bir okean mövcud ola və bunu gələcək Saturn missiyaları təsdiq edə bilər. Model nəticələri göstərir ki, Mimasın bəzi hissələrində buz qabığı xüsusilə nazik ola bilər və bu da səthaltı okeanın mövcudluğuna dair izlərin aşkar edilməsini mümkün edə bilər.