Çində virtual ID sistemi istənilən istifadəçinin real zamanda internetə çıxışını bloklaya biləcək

     Çin hakimiyyəti ölkədə mərkəzləşdirilmiş onlayn identifikasiya sisteminin - virtual ID-nin tətbiqinə başlayıb. Rəsmi olaraq bu sistem şəxsi məlumatların qorunması və rəqəmsal iqtisadiyyatın stimullaşdırılması aləti kimi təqdim olunur. Hal-hazırda könüllü əsasda tətbiq edilən virtual ID, səlahiyyətli orqanlara konkret istifadəçinin internetə girişini onlayn rejimdə bloklamağa imkan verəcək. Buna baxmayaraq, son məlumatlara görə, artıq 6 milyondan çox çinli vətəndaş virtual ID sisteminin pilot test mərhələsində qeydiyyatdan keçib. CNN-in məlumatına görə, virtual ID sistemi dövlətə zərurət yarandıqda istifadəçinin onlayn girişini fərdi şəkildə və ya avtomatik rejimdə bloklamağa imkan verəcək. Alimlər bu sistemi internet infrastrukturuna birbaşa inteqrasiya olunan rəqəmsal avtoritarizmin nümunəsi adlandırırlar. Məsələn, Kaliforniya Universitetinin əməkdaşı Xiao Qiang virtual ID-ni sadəcə nəzarət vasitəsi deyil, istifadəçiləri bütün platformalardan birdən ayırmağa imkan verən kütləvi rəqəmsal ayrı-seçkilik aləti kimi dəyərləndirir.

     Çin dövlət qurumları isə bu islahatı fərqli təqdim edirlər - istifadəçi məlumatlarını sızmalardan, fırıldaqçılıq riskindən və şəxsi məlumatlardan sui-istifadədən qoruyan strateji həll kimi. Hakimiyyət nümayəndələri virtual ID-ni şəxsi məlumatların təhlükəsizliyini təmin edəcək “gülləkeçirməz jilet” adlandırırlar, xüsusilə də kibertəhlükələr və kütləvi məlumat sızmalarının artdığı bir şəraitdə. Mövcud rəqəmlər hər şeyi açıq göstərir. Təxminən 6 milyon istifadəçi artıq virtual ID sistemində qeydiyyatdan keçib, baxmayaraq ki, qeydiyyat rəsmi olaraq hələ də könüllü hesab olunur və sistem yalnız may ayında sınaq rejimində istismara verilib. Bu təşəbbüsü tənqid edən xarici müşahidəçilər hesab edirlər ki, könüllülük sadəcə görüntüdür. Honq Konq Universitetindən hüquqşünas Haochen Sun-un fikrincə, dövlət bu sistemə qoşulanlara müxtəlif imtiyazlar təklif edəcək və bu da çinliləri virtual ID-yə qoşulmağa təşviq edəcək.

     Bu imtiyazlara sadələşdirilmiş giriş imkanları, dövlət xidmətlərinə çıxış və müxtəlif iqtisadi güzəştlər daxil ola bilər. Bütün bunlar məcburi identifikasiyada iştirak üçün güclü motivasiya yaradacaq və sistemin geniş şəkildə tətbiq olunmasına gətirib çıxaracaq. Virtual ID layihəsi ilk dəfə 2024-cü ildə Çinin kiberpolisi rəis müavini Jia Xiaoliang tərəfindən təqdim olunmuşdu. Milli platformada müzakirə edildikdən sonra sistem ictimaiyyətin, hüquqşünasların və ekspertlərin, o cümlədən Tsinxua Universitetinin professoru Lao Dongyan-ın tənqidi ilə qarşılandı. O, bu yeniliyi “hər bir istifadəçiyə fasiləsiz nəzarət” kimi xarakterizə etmişdi. Onun paylaşımı silindi, hesabı isə 3 ay müddətinə bloklandı. 2025-ci ilin may ayında yekun qaydaların dərc olunmasından sonra virtual ID sistemi ilə bağlı bütün aktiv müzakirələr internetdən silinib.

     Mütəxəssislər proqnozlaşdırırlar ki, artıq 2026-cı ilə qədər virtual ID Çində bütün internet xidmətlərinə - sosial şəbəkələrə, elektron poçta, təhsil və kommersiya platformalarına çıxış üçün məcburi şərt olacaq. Bu, ölkədə rəqəmsal anonimliyin qalan son izlərini də faktiki olaraq aradan qaldıracaq və dövləti vətəndaşların bütün internet fəaliyyətinə nəzarət etmək üçün güclü bir vasitə ilə təmin edəcək. Hazırda layihə pilot istifadədədir və gələn aydan etibarən virtual ID-nin əsas sosial-kommersiya xidmətlərinə (məsələn, Taobao və Xiaohongshu) tətbiqi gözlənilir. Bu sistemin mərhələli şəkildə qəbul edilməsi hüquqi normalar, imtiyazlar və ciddi monitorinqlə dəstəklənəcək. Eyni zamanda, Çin sosial-kommersiya platformalarının qlobal genişlənməsi bu cür praktikaların digər ölkələrə ixracı üçün bir vasitəyə çevrilə bilər.

Mənbə: CNN