Yaş təsdiqi qanunları internet azadlığını necə məhdudlaşdırır?

    Technote.az “Engadget” platformasına istinadən bildirir ki, qlobal internet azadlığı 2025-ci ildə ardıcıl 15-ci dəfə geriləyib və Freedom House-un hesabatına görə bu geriləmənin ən böyük səbəblərindən biri yaş təsdiqi qanunlarının sürətlə yayılmasıdır. Hesabata əsasən, ABŞ də daxil olmaqla həm demokratik, həm də avtoritar ölkələr onlayn platformalarda yaş yoxlamasını məcburi edərək internet anonimliyini ciddi şəkildə zəiflətməyə başlayıblar.

    Bu qanunların məqsədi uşaqları internetdəki zərərli məzmundan qorumaq olsa da, onların tətbiqi daha geniş bir problemi doğurur: internetdə hər kəsin şəxsiyyətini təsdiqləməsi zərurəti. Praktik olaraq, yalnız azyaşlıları yoxlamaq mümkün deyil – 18 yaşdan kiçikləri müəyyən etmək üçün bütün istifadəçilərdən yaş doğrulaması tələb olunur.

    Son iki ildə ABŞ-nin 25 ştatı böyüklər üçün nəzərdə tutulan məzmuna girişdə yaş təsdiqini məcburi edən qanunlar qəbul edib. Ali Məhkəmənin Texasdakı qanunu dəstəkləməsi isə bu istiqamətdə daha ciddi addımların başlanğıcı kimi qiymətləndirilir. Bundan əlavə, 16 ştat sosial şəbəkələrdə valideyn nəzarəti və yaş məhdudiyyəti ilə bağlı yeni qaydalar tətbiq edib. Bir çox ştat və ölkələr tətbiq mağazalarının belə istifadəçilərin yaşını yoxlamasını tələb edəcək qanunları qəbul etməyə hazırlaşır.

    Bu yanaşma internetin parçalanmasına gətirib çıxarır. Kiçik platformalar bahalı üçüncü tərəf yaş-təsdiq xidməti ala bilmədiyi üçün həmin ştat və ölkələrdən tamamilə çıxmağa məcbur olur. Məsələnin ən kritik tərəfi isə məxfilik riskləridir. Yaş təsdiqi üsulları adətən hökumət tərəfindən verilmiş şəxsiyyət vəsiqələrinin yüklənməsini və ya üz skanının aparılmasını tələb edir. Bu məlumatların oğurlanması və sızması isə real təhlükədir. Məsələn, Discord-un yaş yoxlaması üçün müqavilə bağladığı üçüncü tərəf nəticəsində 70 min istifadəçinin sənədləri sızdırıldı. TikTok və Uber ilə işləyən başqa bir provayder də minlərlə sürücülük vəsiqəsini ifşa etmişdi.

    Bu tendensiya yalnız ABŞ-ilə məhdudlaşmır. Avstraliya, Danimarka, Malayziya və Fransada da sosial şəbəkələrə yaş qadağası və “gecə saatları” kimi sərt məhdudiyyətlər gündəmdədir. Böyük Britaniyanın yeni Online Safety Act qanunu isə artıq Spotify, Xbox, Reddit və hətta Wikipedia kimi platformalarda geniş yaş təsdiqi tələblərinə gətirib çıxarıb. Nəticədə, zərərli məzmunla heç bir əlaqəsi olmayan yüzlərlə "subreddit" belə bloklanıb.

    Ümumilikdə, yaş təsdiqi qanunları uşaqları qorumaq məqsədi daşısa da, nəticədə internet azadlığına, anonimliyə və şəxsi məlumatların təhlükəsizliyinə böyük təhlükə yaradır.