ABŞ hökuməti Intel-i xilas edir: Şirkət qismən dövlət şirkətinə çevrilir

     Donald Trump administrasiyası və Intel şirkəti ABŞ-ın şirkətdə 9.9% pay alacağına dair razılaşma imzalandığını elan edib. 8.9 milyard dollar dəyərində olan bu saziş, ABŞ-da yarımkeçirici istehsalını bərpa etməyə yönəlmiş iddialı planı dəstəkləmək məqsədi daşıyır. Bu sahə ölkə iqtisadiyyatı və milli təhlükəsizliyi üçün açar sektor hesab olunur. ABŞ Ticarət Nazirliyinin məlumatına görə, hökumət Intel-in 433.3 milyon yeni səhmini hər birini 20.47$-a almaqla əldə edəcək ki, bu da onların hazırkı bazar dəyərindən aşağıdır. Bununla belə, investisiyalar passiv olacaq: Intel-in idarə heyətində hökumət nümayəndəliyi olmayacaq, daxili məlumatlara çıxış və idarəetməyə təsir hüquqları da verilməyəcək. Bundan əlavə, hakimiyyət yalnız məhdud sayda mövzular istisna olmaqla, şirkətin idarə heyətinin tövsiyələrinə uyğun səs verəcəyinə dair öhdəlik götürür.

     Səhm alışı əvvəlcədən təsdiqlənmiş, lakin hələ Intel-ə ödənilməmiş “Çiplər və Elm haqqında Qanun” (CHIPS and Science Act) çərçivəsindəki 5.7 milyard dollarlıq subsidiya hesabına maliyyələşdiriləcək. Daha 3.2 milyard dollar ABŞ Müdafiə Nazirliyinin Secure Enclave proqramı vasitəsilə ayrılacaq. Bu proqram hərbi və kəşfiyyat məqsədləri üçün qabaqcıl çiplərin istehsalına yönəlib. Bundan əlavə, Intel daha əvvəl 2.2 milyard dollar dövlət subsidiyası alıb, beləliklə şirkətə ümumi federal dəstək 11.1 milyard dollara çatacaq. Hökumət həmçinin 5 illik varrant əldə edəcək ki, müəyyən şərtlər daxilində (məsələn, Intel Foundry Services istiqamətinə nəzarəti itirərsə) əlavə 5% səhmi hər birini 20$-a almaq hüququna malik olacaq. Əvəzində əvvəlki subsidiyalarla bağlı vəsaitin geri qaytarılması və mənfəətin bölüşdürülməsi şərtləri ləğv ediləcək.

     Intel-in CEO-su Lip-Bu Tan bildirib: “Intel ABŞ-da qabaqcıl elmi-tədqiqat və istehsalat işləri aparan yeganə şirkətdir və biz ən müasir texnologiyaların ABŞ torpağında istehsal olunmasından qürur duyuruq”. O, Trump administrasiyasına etimada görə təşəkkür edib və Intel-in ölkənin texnoloji liderliyini möhkəmləndirməyə sadiqliyini vurğulayıb. ABŞ-ın ticarət naziri Howard Lutnick isə sövdələşməni etimadın simvolu və ABŞ-ın süni intellekt və milli təhlükəsizlik sahəsində üstünlüyünə doğru atılan mühüm addım adlandırıb. Onun sözlərinə görə, bu tarixi tərəfdaşlıq həm amerikalı vergi ödəyiciləri, həm də bütün texnoloji ekosistem üçün faydalı olacaq. Trump isə əvvəlcə razılaşmanı “vergi ödəyiciləri üçün sərfəli” və ABŞ-da yarımkeçirici istehsalının yenidən başladılmasına yönəlmiş daha geniş planın bir hissəsi adlandırmışdı. Sövdələşmə Trump ilə Tan arasında avqustun 11-də baş tutmuş görüşün nəticəsi olub.

Lip-Bu Tan:

     Görüşə səbəb Trump-ın Intel-in baş direktorunun Çin şirkətləri ilə iddia olunan əlaqələrinə görə istefasını tələb etməsi idi. Lakin görüş tamamilə başqa məqamla yekunlaşıb: Trump deyib: “O, işini qorumaq üçün gəldi, amma nəticədə bizə ABŞ üçün 10 milyard dollar verdi. Beləliklə, biz 10 milyard dollar əldə etdik”. Bazar isə artımla reaksiya verib: Intel səhmləri 6%-dən çox yüksəlib. ABŞ hakimiyyəti ilə bağlanan bu sövdələşmə SoftBank Group tərəfindən edilən 2 milyard dollarlıq sonuncu investisiyadan sonra gəlib və bu addım şirkətin genişmiqyaslı restrukturizasiyası fonunda amerikalı istehsalçıya göstərilən etimadın göstəricisi olub. Analitiklərin qiymətləndirməsinə görə, federal dəstək Intel-ə zərərlə işləyən müqaviləli istehsal (Intel Foundry) sahəsini bərpa etmək üçün nəfəs alma imkanı verə bilər, lakin şirkətin qarşısında hələ də həm öz çipləri ilə, həm də yeni istehsal güclərinə kənar müştəriləri cəlb etməklə bağlı problemlər qalmaqdadır.

     Hazırkı sövdələşmə Trump administrasiyasının korporativ sektora qeyri-adi müdaxilələri seriyasına daxildir. Daha əvvəl Trump NVIDIA ilə razılığa gəlib ki, ABŞ Çinə satılan H20 hesablayıcı sürətləndiricilərindən əldə olunan gəlirin 15%-ni alacaq. Həmçinin mədən sənayesi sahəsində də razılaşmalar bağlanıb. Bir çox ekspertlər bu cür siyasət barədə narahatlıqlarını bildirir və ABŞ biznesi üçün “yeni risk kateqoriyalarının” yarandığını vurğulayırlar. Intel hazırda ən yaxşı dövrlərini yaşamır: 2024-cü ildə şirkət 18.8 milyard dollar həcmində xalis zərər qeydə alıb - bu, 1986-cı ildən bəri ilk belə göstəricidir. Sonuncu dəfə müsbət sərbəst pul axını 2021-ci ildə qeydə alınmışdı. 2025-ci ilin martında Lip-Bu Tan şirkətə rəhbərlik etməyə başlayıb və indi onun bərpasına cavabdehdir. Dövlətin iştirakı şirkətə kömək edə bilər, lakin böhrandan çıxışa zəmanət vermir.